07 june 2024, Flor Linckens
In Memoriam: de ongepolijste menselijkheid van Bertien van Manen (1935-2024)
Met groot verdriet en respect herdenken we Bertien van Manen, de invloedrijke Nederlandse fotograaf en pionier die op 26 mei 2024 op 89-jarige leeftijd is overleden in Amsterdam. Ze werd wereldwijd geroemd om haar intieme, eerlijke en gedetailleerde portretten van normale mensen. Diepgaande inkijkjes in de levens van mensen in verschillende culturen, niet zelden in tijden van politieke verandering. Ze was daarbij altijd gefocust op het individu.
Van Manen was een verhalenverteller die de schoonheid en complexiteit van het menselijk bestaan wist te vangen. Haar foto's onderscheiden zich door de oprechte en persoonlijke band die ze wist op te bouwen met haar onderwerpen, soms door lange periodes met hen door te brengen en brieven en foto’s met hen uit te wisselen. Haar intieme foto’s onthullen de mensen achter de stereotypes, waarbij ze de rauwe, onopgesmukte werkelijkheid en de menselijkheid van haar onderwerpen centraal stelde. De fotograaf groeide op in Heerlen, waar haar vader werkzaam was als ingenieur in een kolenmijn. De mijnen zouden haar haar hele leven fascineren.
Van Manen begon haar carrière oorspronkelijk als fotograaf voor de modetijdschriften Viva en Avenue, tot een bevriende fotograaf haar in 1975 het beroemde boek The Americans van Robert Frank toonde. Van Manen werd meteen gegrepen door de ongepolijste weergave van het leven van normale mensen in het naoorlogse Amerika en besloot haar carrière volledig om te gooien. Ze begon aanvankelijk in zwart-wit te fotograferen, een erfenis van de klassieke sociale documentairefotografie, maar gaandeweg schakelde ze over op kleur, waardoor haar persoonlijke stijl nog sterker naar voren kwam. Haar kracht lag in het tonen van een intense menselijkheid, dicht op de huid. Het vastleggen van een rauwe, eerlijke realiteit was voor Van Manen van groter belang dan het toepassen van technische hoogstandjes. In plaats van de professionele camera’s die ze eerder gebruikte in de studio, prefereerde ze voor dit werk kleine, goedkope, analoge en volautomatische camera’s die in haar zak passen en weinig aandacht opeisten. Dat leverde beelden op die soms korrelig of overbelicht waren, maar Van Manen vond het belangrijker om ons deelgenoot te maken van het moment en beschouwde het in zekere zin als een metafoor voor het leven.
