26 january 2023, Manuela Klerkx
Behind the screens – 50 jaar computerkunst bij CODA Museum
De tentoonstelling Behind the screens, die van 22 januari tot en met 4 juni 2023 te zien is in CODA Museum, geeft een zeer goede indruk van de ontwikkelingen en groei van digitale kunstvormen in het huidige tijdsgewricht. Veel wetten en regels van de kunstmarkt blijken verouderd, de vraag ‘Wat is een origineel kunstwerk’ krijgt een andere connotatie en bovendien worden traditionele ambachten in toenemende mate met digitale technieken gecombineerd. Dergelijke hybride kunstvormen – van plottertekeningen, wandtapijten en websites tot video’s, software en muurschilderingen – maken deel uit van Behind the screens, samengesteld door Els Drummen en Martijn Dijkstra.
Permanent Distraction - Rafaël Rozendaal at Site Gallery Sheffield, 2021 (Photo by Jules Lister)
Over de curatoren
Els Drummen (1980) is sinds twee jaar programmeur tentoonstellingen en conservator moderne kunst bij CODA. In door haar gecureerde tentoonstellingen combineert ze graag traditionele ambachten met nieuwe media. In haar voormalige functie als kunstadviseur voor de bedrijfscollectie van NN Group heeft zij regelmatig digitale kunst aangekocht en ze verzamelt het ook als particulier. Ze is tevens bestuurslid van het Niemeijer fonds en van het Noorderlicht fotografiefestival. Medecurator Martijn Dijkstra (1977) heeft een economische achtergrond en werkt sinds 2020 als kunstadviseur, gespecialiseerd in digitale kunst. Daarvoor was hij 12,5 jaar mede-eigenaar van Upstream Gallery in Amsterdam en Martijn Theaterdiensten.
JODI, Wrongbrowser COM, 2001, Upstream Gallery
Hoe is het idee voor de tentoonstelling Behind the screens – 50 jaar computerkunst ontstaan?
Martijn: Uit het idee dat computerkunst nog steeds erg onderbelicht is in de museale sector in Nederland, terwijl er in Nederland veel belangrijke digitale kunstenaars zijn. Kunstenaars als Jodi, Rafael Rozendaal, Constant Dullaart, Jan Robert Leegte en Harm van den Dorpel behoren echt tot de wereldtop. Nederland heeft ook fantastische verzamelaars die digitaal de diepte in verzamelen. Een van de grootste privéverzamelaars op het gebied van digitale kunst woont in Apeldoorn. Hij was bereid voor deze tentoonstelling een groot deel van zijn collectie uit te lenen. Els en ik hebben vervolgens samen een selectie gemaakt en nog enkele bruiklenen van andere particulieren en musea toegevoegd.
Els: Ja, deze privécollectie in Apeldoorn is een groot geluk. We hebben – gewoon om de hoek bij CODA – echt topstukken kunnen selecteren. Deze tentoonstelling past bovendien heel goed bij CODA. Het museum heeft ambacht en innovatie – als combinatie en naast elkaar – verankerd in haar DNA en programmering; denk aan tentoonstellingen over papierkunst, keramiek en sieraden die niet alleen invulling krijgen in het CODA Museum maar ook in CODA ExperienceLab, de bibliotheek en in de programmering die binnen en buiten de muren van CODA en online aangeboden wordt. We zien bovendien steeds vaker dat traditionele ambachten verweven worden met digitale technieken. Deze technieken, waarbij vaak een 3D printer of lasersnijder worden gebruikt, kun je in CODA ExperienceLab al jaren zelf ontdekken, evenals het experimenteren met virtual reality. Digitale technieken zijn het ambacht van de 21e eeuw. Dat is een ontwikkeling die we in CODA graag op diverse manieren willen tonen.
R837 - Peter Struycken, POF 19D, 1986 (zesluik, cibachromeprints), fotografie Peter Cox, Rabo Kunstcollectie
Digitale technieken zijn het ambacht van de 21e eeuw.Els Drummen
Kunnen jullie iets vertellen over de oorsprong van de digitale kunst?
Els: De oorsprong ligt bij de wiskunde en informatica. Eind jaren ’60 werden er plottermachines ingezet voor technische tekeningen van bijvoorbeeld gebouwen of weerkaarten. Later kregen kunstenaars ook toegang tot deze techniek. Het begon allemaal bij de plotter waarbij je nullen en enen invoert in de machine die vervolgens een pen automatisch over het papier laat bewegen. Een magische uitvinding vonden toen ook veel kunstenaars.
Martijn: Ja, dat waren vaak kunstenaars die tegelijkertijd wiskundigen waren, die bij de beroemde universiteiten, meteorologische instituten en NASA tijdens de pauzes de grote computer mochten uitproberen.
Constant Dullaart, PVA formation (Gold Coast), 2020, Upstream Gallery
Waarom is er nog zoveel onduidelijkheid over digitale kunst en wat kun je eraan doen om die weg te nemen?
Martijn: Ik denk dat er onduidelijkheid is omdat er vrij veel jargon wordt gebruikt in en over digitale kunst. Daarnaast is digitale kunst een heel breed begrip en het kent eindeloos veel verschillende uitingsvormen. Ik denk dat deze tentoonstelling al veel onduidelijkheid weg neemt. Het zijn bovendien visueel ook nog eens spectaculaire werken die sowieso aanspreken. Ook als je geen voorkennis hebt.
Els: Ik denk dat mensen het digitale ook soms verwarren met ‘niet authentiek’, alsof het al snel over een online gemaakte kopie van iets origineels gaat. Maar het tegendeel is waar. We tonen authentieke werken die vaak wel via diverse media vertoond kunnen worden, zoals in geval van Rafael Rozendaal: we presenteren zijn interactieve website, een wandkleed en een muurschildering. Allemaal digitale kunst. Ik hoop dat het verhelderend en spannend is voor mensen om te zien dat digitale kunst ook fysieke werken kan omvatten, en niet alleen kunst op een flatscreen hoeft te zijn.
Tabor Robak, Colorwheel (blue), 2017, video wall met life
Naast ruimte voor hedendaagse digitale kunst is een groot deel van de tentoonstelling ingericht voor pioniers zoals Nam June Paik, Peter Struycken en Sol LeWitt. Waarom zijn die nog steeds zo belangrijk?
Martijn: Dat zijn de grondleggers of wegbereiders van deze kunststroming. Het is goed om de connectie tussen toen en nu te laten zien.
Els: Ja, deze drie pioniers zijn iconen. Sol LeWitt maakte vanaf de jaren ’60 tekeningen voor zijn grafische muurschilderingen die door anderen uitgevoerd konden worden, zoals de pc tegenwoordig opdrachten voor mensen kan uitvoeren. Als je zijn muurschildering kocht, kreeg je enkel een certificaat met een grafiek met regels voor de uitvoering. Nam June Paik wordt beschouwd als de uitvinder van de videokunst en zag al in de jaren ’70 in wat de invloed van massamedia kon gaan zijn.
En Peter Struycken gebruikte in de jaren ‘70 al een computer als medium en deed geweldig kleur- en vormonderzoeken. In de tentoonstelling tonen we een digitaal ontworpen wandkleed van Strucyken met kleurenpixels. Veel hedendaagse digitale kunstenaars kijken nog steeds naar de concepten en onderzoeken van deze pioniers.
HD, 2021, Mutant Garden Autobreeder, Harm van Dorpel
Hoe zit het met thema’s als authenticiteit en uniciteit als we het hebben over kunst die alleen digitaal bestaat en die tot in de oneindigheid herhaald kan worden?
Martijn: Daar zijn zogenaamde ‘smart contracts’ voor en voor de rest gelden de gewone kunstregels.
Els: Het feit dat het werk online vaak te zien blijft of aangepast kan worden, weet de koper van een werk van tevoren. Websites blijven toegankelijk voor iedereen. Daar zit juist de kracht. En sommige kunstenaars zien ook juist de uitdaging in het interactieve, zoals Rafael Rozendaal. Door te klikken op zijn site verandert het kunstwerk van vorm. Als bezoeker van zijn website maak jij het werk telkens opnieuw uniek. Bekijk zijn websites vooral. Je raakt gegarandeerd gefascineerd!
Peter Struycken, Kleurverhouding IV, 2014, andriesse eyck galerie
Wat hopen jullie te bereiken met deze tentoonstelling?
Martijn: Dat een groot publiek mee wordt genomen in de belangrijkste kunststroming van de afgelopen vijftig jaar.
Els: En dat mensen verrast worden door de diversiteit van kunstwerken met een digitale achtergrond. Je kan echt dwalen in onze volledig zwarte tentoonstellingszaal. Verder hopen we dat bezoekers geïnspireerd raken door bijvoorbeeld digitaal schilderen of creatief coderen. Er zijn natuurlijk diverse apps waarmee je thuis aan de slag kunt, maar juist in CODA hebben we in de komende vier maanden heel veel activiteiten waarvoor je je kunt inschrijven via onze website.
Wat denken jullie over de toekomst van de digitale kunst zoals NFT’s?
Martijn: Dat is onderhand al zo diep verweven in de kunstmarkt. De hype is er wel een beetje af, maar net zoals internet gaat dat natuurlijk nooit meer weg. Tevens heeft het ook nog voordelen qua transport en opslag.
Els: Ik denk ook dat het blijvend is. Ik vind het vooral spannend om te zien hoe musea hier op gaan reageren. CODA heeft bijvoorbeeld nog geen NFT’s in de collectie. Andere Nederlandse musea ook niet, nog niet. Het is als particulier gemakkelijker om een NFT te kopen maar als instelling is het nog best ingewikkeld. Maar ook dat verandert wellicht. Wie weet…. We vertonen in de tentoonstelling wel NFT’s, dus dat zaadje is alvast geplant.
Behind the screens, CODA Museum
Waar kan je op een veilige manier digitale kunst kopen?
Martijn: Artblocks en Feral File, de gerenommeerde platforms, waar ook de belangrijke internet kunstenaars zich aan hebben verbonden.
Deelnemende kunstenaars Behind the screens:
Carl Andre, Cory Arcangel, Aram Bartholl, Harold Cohen, Petra Cortright, Harm van den Dorpel, Constant Dullaart, Herbert W. Franke, Özgür Kar, Hiroshi Kawano, JODI, Jean-Pierre Hébert, David Hockney, Jan Robert Leegte, Sol LeWitt, Olia Lialina, Peter Luining, Jonas Lund, Manfred Mohr, Vera Molnár, Frieder Nake, Dennis Rudolph, Nam June Paik, Tabor Robak, Evan Roth, Rafaël Rozendaal, Peter Struycken, Roman Verostko, Damon Zucconi
De tentoonstelling is t/m 4 juni 2023 te bezoeken in CODA Museum te Apeldoorn.
