28 june 2022, Flor Linckens
Laatste kans: de microverhalen achter het Białowieża-woud
In Oost-Europa, op de grens van Polen en Belarus, ligt het laatste oerbos van Europa: het Woud van Białowieża. Het gebied, dat 1500 vierkante kilometer bedekt, is om meerdere redenen interessant, waaronder op historisch, geopolitiek, biologisch en artistiek vlak. Het bos speelt een centrale rol in het werk van de Nederlandse kunstenaar Eline Kersten, in een tentoonstelling die nog tot en met 2 juli te zien zal zijn in Nuweland, in Oosterzee-Buren in Friesland.
Historici denken bij het horen van de naam Białowieża wellicht aan het beroemde Jalta-akkoord uit 1945, waarin de grenzen tussen de toenmalige Sovjet-Unie en Polen officieel bepaald werden, dwars door het woud. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het gebied bezet door Duitse troepen. In 2022 krijgt het oerbos, waarvan de conservatie mede gefinancierd wordt door de EU, nog een extra politieke lading, gelegen tussen een EU-staat en een directe Russische bondgenoot.
Natuurliefhebbers kennen het gebied vanwege zijn UNESCO-werelderfgoedstatus. Het is bovendien de enige plek waar de majestueuze Europese bizon leeft, het grootste in het wild levende Europese landzoogdier, omringd door vele andere zeldzame (of elders uitgestorven) dier- en plantsoorten. Deze dieren ervaren geen politieke landsgrenzen en trekken zich weinig aan van de door mensen aangebrachte grensmarkeringen en graven zich een weg onder muren en hekken.
Lokale bewoners kennen het woud uit de vele mythen, legendes en sprookjes waarin het bos een hoofdrol speelt. Ook kunstenaars zijn al jaren gefascineerd door het gebied. In de collectie van Rijksmuseum Twenthe vind je bijvoorbeeld een werk uit 1917 van de Duitse schilder Wilhelm Kuhnert met daarop een kudde oerbizons. Het Nederlandse kunstenaarsduo Margit Lukács & Persijn Broersen creëerde recenter een virtuele herschepping van het gebied, dat al jaren ontbost wordt, maar legt daarmee een probleem bloot: in werkelijkheid gebeurt er veel te weinig om het voortbestaan van het woud te garanderen. De toekomst van het gebied staat met name onder druk door tegenstrijdige politieke belangen.
Eline Kersten, A Wilderness of Elsewheres, Nuweland. Foto: Kees Muizelaar.
Eline Kersten toont in de tentoonstelling in Nuweland een reeks kunstwerken over het Woud van Białowieża, waaronder de film ‘Ur’, waarin te zien en horen is hoe politieke besluiten, van 2016 tot nu, een directe invloed hebben op het landschap. Verschillende mensen met tegengestelde belangen krijgen hierin een stem, van de mensen die een belangrijke rol spelen in de vernietiging van het gebied tot mensen die zich inzetten voor de toekomst van het bos, waaronder de advocaten van Client Earth. Kersten is daarbij met name geïnteresseerd in wat de dood van een levend organisme betekent.
De kunstenaar raakte gefascineerd door het Białowieża-woud omdat het onvergelijkbaar is met de veelal uitgedachte natuur in Nederland, zeker op deze schaal. Kersten is geïnteresseerd in de manieren waarop we ons verhouden tot de natuur. Voor haar eerdere project ‘Solastalgia’ ging ze bijvoorbeeld dieper in op de relatie tussen de aantasting van het milieu en het geestelijk welzijn van de mensen die wonen en werken in het getroffen gebied. Welke verhalen vertellen we over landschappen en wat zegt dat over de betekenissen die we er aan toekennen? En op welke manieren zijn deze verhalen gekleurd door de politiek of geschiedenis of door persoonlijke of ecologische overwegingen? Voor haar meest recente serie werken ging Kersten dan ook op zoek naar de microverhalen achter het Białowieża-woud.
Eline Kersten, A Wilderness of Elsewheres, Nuweland. Foto: Kees Muizelaar.
Kersten: “Als je onderdeel uitmaakt van het landschap waarin je je bevindt, dan heeft het zorgdragen voor dit landschap direct meer betekenis en waarde, omdat het niet alleen ‘het andere’ aangaat, maar ook jezelf. Dit bewustwordingsproces wil ik door mijn werk heen weven, hopende hiermee ook een verschuiving teweeg te brengen in het denken van de toeschouwers van mijn werk.”
Kersten is naast kunstenaar ook werkzaam als curator. Ze studeerde aan de kunstacademie van Maastricht, gevolgd door een master in Curating aan het prestigieuze Goldsmiths instituut in Londen. Haar rol als tentoonstellingsmaker komt voort uit haar liefde voor samenwerking en dat komt ook terug op andere vlakken in haar praktijk. Zo werkt ze graag samen met specialisten als archeologen, geologen of vulkanologen. Ze hoopt daarmee het ogenschijnlijk onzichtbare op nieuwe manieren zichtbaar te maken voor een breder publiek. Ze was daarnaast één van de oprichters van het collectief Nowhere.
Eline Kersten, A Wilderness of Elsewheres, Nuweland. Foto: Kees Muizelaar.
