Inloggen
Registreren
NL
Until the mid-1990s, Van Empel created his photographic assemblages using traditional collaging techniques of cutting pasting and retouching. In 1995 Van Empel switched to a digital process, using a computer to create his conceptual photographs. Using a vast stock of digital photo’s to create his photographs, Van Empel changed the face of digital fine-art photography. On the basis of this art-historical reference, Van Empel created a new genre within photography – without a ready-to-wear label. The artist himself speaks of the ‘construction of a photographic image, or photo objects’. Although he does make use of pure photomontage – he never applies so-called morphing techniques – in his final image he strives for a naturalism and realism as opposed to a surrealist approach. The artificiality is visible but the final image is a convincing, autonomous reality. Although produced digitally, Van Empel’s images are unique, each being built up of different combinations of photo’s. He uses photography as an independent form of depiction. Though digitally produced, the camera and photography remain at the heart of his practice. Every image consists of photographs taken by himself, which are then digitally assembled on the computer. The camera provides the building blocks of his compositions. Van Empel’s works are constructed down to the minutest of details, in which he considers the exact placement of every element, giving his images a sense of idealized perfection. Though created in the digital age using the most up-to-date techniques, Van Empel’s work defies temporal structures and instead represent universal themes.
Text by Alex de Vries
Text by Alex de Vries
Kunstwerken
Articles
Media
Highlights
Over de kunstenaar
In collectie van
Tentoonstellingen
Marktpositie
CV
Aangeboden kunstwerken van Ruud van Empel
Media
Hollandse Meesters: Ruud van Empel
Tentoonstellingen
Marktpositie
RUUD VAN EMPEL SEISMOLOOG VAN EEN BEELDTIJDPERK
We used to look up at the sky and wonder at our place in the stars, now we just look down and worry about our place in the dirt.
Cooper, Interstellar
Herken je het gevoel? Uit paniek en overlevingsdrang begint een groep mensen een bepaalde richting uit te lopen. Je twijfelt, wacht en lijkt wel gek wanneer je de enige bent die stil blijft staan. Je neemt een tegengestelde beslissing en laat het kuddegedrag voor wat het is… De uitkomst is hoogst onzeker, maar je maakt tenminste een weloverwogen keuze.
In een tijdsgewricht waar de kudde letterlijk alle emoties met een duim beantwoordt en in gemiddeld 280 tekens een eenzijdige catalogus aan gevoelens digitaliseert via sociale media, beschouw ik Ruud van Empel als zo een ‘gek’. Hij blijft staan, kijkt aandachtig rond en beseft dat hij deel uitmaakt van een beeldcultuur die zich de laatste dertig jaar best laat omschrijven als een kluwen van denkbeelden en ideologieën die vooral zichtbaar worden op een kruispunt van financieel kapitaal en (visuele) informatietechnologie. Anders gezegd, onze kapitalistische samenleving heeft er op een onnavolgbare wijze voor gezorgd dat we in ons denken en doen meer dan ooit geformatteerd zijn en we ons op een quasi identieke manier aan de wereld presenteren.
Dat beeldcultuur een belangrijke rol speelt in de huidige geformatteerde en gehomogeniseerde maatschappelijke verhaallijnen is duidelijk. De Techboys, die als rasechte volksmenners het kuddegedrag belonen, hebben van meet af aan de datagedreven beeldcultuur als ideale bondgenoot omarmd Iedereen is tenslotte gevoelig voor beelden. Met als gevolg, meer dan ooit wordt ook beeldcultuur begrepen in economische termen en gehanteerd als ‘beeldkapitaal’, en stelt dat beeldkapitaal door koppig te bepalen wat ‘eigen’ en wat ‘vreemd’ is, het maatschappelijk debat voortdurend op scherp.
Wellicht is dit een onontkoombaar gevolg van de digitalisering midden de jaren 1990 en de bijhorende identiteitscrisis van het medium fotografie. De ‘waarheidsgetrouwe’ analoge fotografie werd ingeruild voor een digitaal vraagteken zonder al te veel waarheidspretentie. Met andere woorden, door de opkomst van de digitale fotografie werd de bodem van de Grote Waarheden meteen netjes gesaneerd en geretoucheerd, in die mate zelfs dat grofweg dertig later geïllustreerd fake news niet meer weg te denken valt uit het publieke debat. Dit soort geformatteerde, doorgaans in scène gezette polarisering – fake versus real – speelt op veel maatschappelijke domeinen (politiek, ecologie, cultuur, economie…) en is gedurende de laatste decennia een overtuigend verdienmodel met woekerwinsten geworden. Samengevat: ‘beeldkapitalisme’. Een kapitalisme dat wordt aangestuurd door algoritmes die onze consumptie van beelden stilaan onverteerbaar maakt. Het is dat ‘beeldkapitalisme’ dat zich intussen dagelijks laaft aan een digitale toolbox; een onuitputtelijke bron van schijnbaar visueel onfeilbare, maar vooral meedogenloze maatschappelijke perspectieven. Alles is mogelijk. Maar wat is er vandaag nog echt mogelijk?
Dergelijke visuele onwentelingen vormen niet alleen de achtergrond bij van Empels volledige carrière, het is ook de hybride grondstof voor zijn grafische, optische, perceptuele, mentale en verbale beelden. Een omvangrijke visuele leefwereld waarmee van Empel graag onze relatie tot het beeld herschikt. Van Empel regisseert die leefwereld met een strakke hand en bezit net zoals één van zijn referentiepunten, filmmaker Roman Polański, het visuele inzicht om zowel het gecultiveerde als het wreedaardige tot in de details te laten spreken. Voor ik daar echter op verder ga, is het aangewezen om eerst met betrekking tot ons kijken naar het werk van Van Empel, een aantal misverstanden uit te klaren.
Botox exotisme
Een toeschouwer die met een vluchtige blik het werk van Ruud van Empel bekijkt, is namelijk vaak geneigd om de techniciteit van de beelden als een exotische, bijna surrealistische variant van de eerder omschreven culturele homogenisering te beschouwen. Toch wil ik hier meteen een einde maken aan dit soort botox exotisme. Het duikt namelijk al te vaak op in reacties rond het werk van Van Empel waarin de technische uitwerking het finale oordeel over het werk gaat domineren.
De manier waarop deze beelden sinds midden de jaren 1990 technisch tot stand komen vormt uiteraard een belangrijk fundament in van Empels oeuvre. Het werk ontwikkelt zich tijdens de late jaren 1980 vanuit een analoog denken en handelen (de pure fotomontage) tot wat van Empel vandaag omschrijft als een ‘technisch naturalisme’ of zelfs ‘een vorm van realisme’. In ieder geval ver weg van wat die argeloze toeschouwer eerder benoemt als een exotische, surrealistische benadering. Het zijn uitspraken die uiteraard gebaseerd zijn op basis van het ingenieuze digitale denken dat van Empel hanteert, maar surrealisme, nee, dat is het niet. Van Empel is géén doorwinterde surrealist die het irreële nastreeft. Integendeel. Het rationele denken blijft in alle series van Ruud van Empel een kernbegrip, waarbij, in tegenstelling tot het surrealisme, visuele en tekstuele verbeeldingskracht nooit worden losgemaakt van verstand en logica. Dus géén surrealistische verzinsels die met behulp van bijvoorbeeld digitale morphing technieken tot stand zijn gekomen. Wel een ‘autonome werkelijkheid’ zoals van Empel het bij voorkeur definieert. Digitaal geproduceerd, maar eerst gefotografeerd met de fotocamera binnen vaak zelfontworpen, tastbare (studio)settings. Het vormt de kern van een kunstenaarspraktijk waarin het door van Empel gemaakte beeldmateriaal vervolgens tot in de kleinste details digitaal wordt samengesteld. En ook al verwijzen ze in het werk van Van Empel naar elkaar, het analoge en het digitale functioneren hier ook perfect naast en zonder enige kennis van elkaar.
Perfectionisme is een denkbeeldig, filosofisch concept
Dat dit resulteert in wat menig critici omschrijven als een ‘mooi’, ‘dromerig’, ‘zoetsappig universum’ met een aantal ‘op ultiem niveau geperfectioneerde beelden’, is naast een tweede misverstand tegelijk ook een bewuste valstrik. We zien of horen van Empel dan wel nooit vanop de barricaden, iedere vorm van activisme is hem vreemd, maar het inzicht dat een beeld nooit neutraal is en het waarneembare overstijgt is in het werk van Van Empel altijd een meesterzet. Zo beschouwt Van Empel perfectionisme terecht als een denkbeeldig, filosofisch concept en niet noodzakelijk als een louter simplistisch, waarneembaar concept. Streven naar perfectie is menselijk, zonder meer verleidelijk en maatschappelijk gezien actueler en populairder dan ooit. Maar het resultaat is vandaag zonder meer verbijsterend. Een vaststelling die ook van Empel niet ontgaat.
Sinds het perfectionisme de maatschappelijke maat der dingen is geworden – het landschap, de woonkamer, de partner… liefst allemaal zo perfect mogelijk – en daarbij de beeldcultuur als een dankbare en goedkope brandversneller gebruikt, trappen we ook meer dan ooit in de val. Heel wat mensen, niet in het minst sterk aangestuurd door een nietsontziende beeldcultuur die via sociale media wild om zich heen slaat, begrijpen nog steeds niet waarom het perfecte leven niet bestaat en onrealistisch is. Het perfecte leven is namelijk denkbeeldig, ongrijpbaar, onrealistisch, laat staan wenselijk. Een besef dat maatschappelijk gezien amper aan terrein wint omdat de heersende beeldcultuur ons graag van het tegendeel wil overtuigen.
Wanneer een doelstelling onrealistisch is – wat perfectie is – wordt het zelfs mogelijk gevaarlijk: ‘Bij een poging om een perfecte selfie te maken aan een waterval, zijn in India vijf jonge vrouwen van een klif gevallen’. Dit recente en zeker niet het laatste voorval in de verslavende zoektocht naar perfectie, in casu het perfecte beeld, illustreert indirect ook de manier waarop we vaak naar het ‘perfecte’ werk van Ruud van Empel kijken. We worden aangetrokken door een idee van perfectie maar slechts weinigen zien de echte uitdaging. De ‘technische perfectie’ waarover zo veel gesproken wordt in het werk van Van Empel is namelijk geen doel, maar een bewust middel. Een uitnodiging om, in navolging van het denkbeeldig, filosofisch concept ‘perfectie’ te kijken naar andere filosofische thema’s binnen het werk van Van Empel, op een manier die begrippen als techniciteit, analoog of digitaal beheerst overstijgen.
Tegendraadse verbeelding
Dus, welke type beeldenmaker is hieraan zet? Waar kijken we eigenlijk naar als we de ‘perfecte’ beelden van Ruud Van Empel aanschouwen? Het antwoord is even eenvoudig als complex: tegendraadse verbeelding verpakt in stilistische, visueel aantrekkelijke concepten en ideeën. Want meer dan techniek, genre of enige andere categorisering die we nogal te vaak uit het Groot Register der Kunstgeschiedenis stelen om iets over een foto te zeggen, is dit fotografisch werk een filosofische themageschiedenis.
Van Empel keert temporele structuren en universele thema’s binnenstebuiten en bewijst hoe we vandaag vanuit een broodnodige transgeletterdheid beelden kunnen maken. Transgeletterdheid begrepen als een kunstenaarspositie, als een bewuste keuze om zich binnen de heersende beeldcultuur toch geletterd en intellectueel op te stellen. Met én in beeld. Maar, zo voegt van Empel er meteen aan toe, niet alleen het maken van dit soort beelden is van vandaag van belang, ook hoe we als toeschouwer kritischer naar beelden kunnen kijken en vooral, waarom we aandachtiger naar beelden moéten kijken is hier aan de orde. In de manier waarop via dit oeuvre bijvoorbeeld de sterk evoluerende asymmetrie valt te ontcijferen in de relatie tussen degenen die kijken en anderen naar wie wordt gekeken, lijkt het alsof van Empel intussen bijna vier decennia lang de alomtegenwoordige visuele blik op haar merites uitdaagt.
Al deze beeldreeksen belichamen deze asymmetrie. Photo Sketch (1995- 2003), The Office (1995-1998, 2001), Study for Women – The Naarden Studies (1999-2000) of recenter Souvenir, Souvenir d’intime (2008, 2015) zijn vraagstukken die het oeuvre van Van Empel dat bijzondere, filosofische temperament geven. Aangevuld met van Empels standpunten rond thema’s die de laatste decennia onderhevig waren aan seismische verschuivingen die overal ter wereld én dus ook overal in de onlosmakelijke beeldcultuur aan de oppervlakte komen. Die verschuivingen zien we in beeldreeksen wanneer van Empel duidelijk reflecteert over begrippen als culturele toe-eigening (Still Life, 2014-2015, 2017) of perfectie versus imperfectie (Theatre, 2010-2013). Maar ook over de natuur als een ontegensprekelijk politiek gegeven (Voyage Pittoresque, 2016-2019 en Floresta, Floresta Negra, 2018), een digitale wereld die zich meer dan ooit onttrekt aan de analoge wereld (Unititled, Study in Green, 2003-2004), de kunstenaar die archiveert om te vergeten (Generation, Wonder, Club, 2010-2011), het begrip schoonheid kneedt tot een verontrustende maar tegelijk doeltreffende visuele aanvalsstrategie ten overstaan van bekrompen denkbeelden (Collage, 2017) of abstracte landschappen (Pollution, 2022) waarin de absolute vrijheid van expressie zich als een unieke, licht opstandige signatuur manifesteert. Het zijn reflecties die allemaal in dit oeuvre vervat zitten. Wie over pakweg vijftig jaar op deze tijd terugblikt, vindt in van Empel wellicht een man van eer die het morele tijdsgewricht in zijn oeuvre perfect weet te vatten.
Morele herbewapening
Ruud van Empel gaat in iedere reeks op een uitdagende manier te werk. Nooit vrijblijvend, maar uiterst bedachtzaam en doorgaans op basis van een speelveld dat je telkens met de neus op een aantal confronterende feiten drukt. De laatste jaren kreeg bijvoorbeeld World (2005-2008, 2010, 2017) veel aandacht. Binnen de christelijke traditie is het witte kind een vorm van standaard iconografie om onschuld te verbeelden. Vanuit de gedachte dat zwarte kinderen net zo onschuldig zijn als witte kinderen heeft Van Empel het concept omtrent schuld en onschuld visueel anders ingevuld.
World, dat over zwarte onschuld handelt, vormt in 2005 reeds een niet mis te verstaan statement dat tot op vandaag niks aan actualiteit moet inboeten. Integendeel. In de nasleep van de wereldwijde gebeurtenissen rond het overlijden van George Floyd in 2020 is diezelfde zwarte huid voor veel toeschouwers een politiek statement geworden. Wat van Empel in World doet is voor velen een vorm van gratuit cynisme, maar niks is minder waar. Cynisme is een wrange grap die de waarheid niet onder ogen durft te komen. Van Empel denkt anders. Hij is menselijker, geëngageerder en oprechter. Hij is, onder meer met een statement als World, zijn tijd ver vooruit. Ver weg van iedere vorm van cynisme.
Het brengt me tot een prikkelende slogan: ‘De beeldtaal van Ruud van Empel biedt de morele herbewapening die onze visuele cultuur nodig heeft’! Vrij van gewichtigdoenerij, populisme en loodzwaar moralisme, maar wel met een fijnmazig afgesteld vizier richting mens en leefwereld. Een blik die bij Van Empel gekenmerkt wordt door rede en mededogen en zich bewust onthult als een noodzakelijk pleidooi voor een nieuw humanisme. Een humanisme dat de feiten erkent; we gaan er globaal op vooruit, maar tegelijk ook een humanisme dat ten volle beseft dat we als mensheid stevig onder druk staan. Niet in het minst omwille van de overheersende scepsis en de breed gedragen demagogie die het vertrouwen in een wetenschappelijk, inclusief en vooral redelijk denken ondermijnt.
Het levert in het werk van Ruud van Empel een vorm van magisch denken op, een denken rond wat mogelijk is. Want als we beeldcultuur effectief willen blijven omschrijven als een uiting van expressie van mensen, én communicatie tussen mensen, dan biedt Ruud van Empel met zijn oeuvre an offer you can’t refuse.
In een quasi uniforme beeldcultuur waar alles op maat en gepersonaliseerd is, vormt het werk van Ruud van Empel een mooie paradox. Als een seismoloog die de trillingsbewegingen in onze beeldcultuur wetenschappelijk registreert en tegelijk ten volle beseft dat wat je ziet niet alleen afhangt van de context, je kennis, je persoonlijkheid of je culture bagage, maar vooral van het onvoorspelbare moment. Daar maak je als kunstenaar het verschil. Het moment waarop je beslist om met de kudde mee te lopen. Of toch niet. En dat laatste is voor van Empel reeds decennialang een weloverwogen en meesterlijke keuze. Noem het Van Empels avant-garde, een positief gekleurde levensfilosofie en een oeuvre dat zich laat omschrijven als de noodzakelijke ‘experimentele voorhoede’. Alleen zo kan Ruud van Empel een tijdsbeeld zorgvuldig neerzetten. En zorgvuldigheid is nog lang geen perfectie.
Christoph Ruys, voormalig directeur Foto Museum Antwerpen FoMU
We used to look up at the sky and wonder at our place in the stars, now we just look down and worry about our place in the dirt.
Cooper, Interstellar
Herken je het gevoel? Uit paniek en overlevingsdrang begint een groep mensen een bepaalde richting uit te lopen. Je twijfelt, wacht en lijkt wel gek wanneer je de enige bent die stil blijft staan. Je neemt een tegengestelde beslissing en laat het kuddegedrag voor wat het is… De uitkomst is hoogst onzeker, maar je maakt tenminste een weloverwogen keuze.
In een tijdsgewricht waar de kudde letterlijk alle emoties met een duim beantwoordt en in gemiddeld 280 tekens een eenzijdige catalogus aan gevoelens digitaliseert via sociale media, beschouw ik Ruud van Empel als zo een ‘gek’. Hij blijft staan, kijkt aandachtig rond en beseft dat hij deel uitmaakt van een beeldcultuur die zich de laatste dertig jaar best laat omschrijven als een kluwen van denkbeelden en ideologieën die vooral zichtbaar worden op een kruispunt van financieel kapitaal en (visuele) informatietechnologie. Anders gezegd, onze kapitalistische samenleving heeft er op een onnavolgbare wijze voor gezorgd dat we in ons denken en doen meer dan ooit geformatteerd zijn en we ons op een quasi identieke manier aan de wereld presenteren.
Dat beeldcultuur een belangrijke rol speelt in de huidige geformatteerde en gehomogeniseerde maatschappelijke verhaallijnen is duidelijk. De Techboys, die als rasechte volksmenners het kuddegedrag belonen, hebben van meet af aan de datagedreven beeldcultuur als ideale bondgenoot omarmd Iedereen is tenslotte gevoelig voor beelden. Met als gevolg, meer dan ooit wordt ook beeldcultuur begrepen in economische termen en gehanteerd als ‘beeldkapitaal’, en stelt dat beeldkapitaal door koppig te bepalen wat ‘eigen’ en wat ‘vreemd’ is, het maatschappelijk debat voortdurend op scherp.
Wellicht is dit een onontkoombaar gevolg van de digitalisering midden de jaren 1990 en de bijhorende identiteitscrisis van het medium fotografie. De ‘waarheidsgetrouwe’ analoge fotografie werd ingeruild voor een digitaal vraagteken zonder al te veel waarheidspretentie. Met andere woorden, door de opkomst van de digitale fotografie werd de bodem van de Grote Waarheden meteen netjes gesaneerd en geretoucheerd, in die mate zelfs dat grofweg dertig later geïllustreerd fake news niet meer weg te denken valt uit het publieke debat. Dit soort geformatteerde, doorgaans in scène gezette polarisering – fake versus real – speelt op veel maatschappelijke domeinen (politiek, ecologie, cultuur, economie…) en is gedurende de laatste decennia een overtuigend verdienmodel met woekerwinsten geworden. Samengevat: ‘beeldkapitalisme’. Een kapitalisme dat wordt aangestuurd door algoritmes die onze consumptie van beelden stilaan onverteerbaar maakt. Het is dat ‘beeldkapitalisme’ dat zich intussen dagelijks laaft aan een digitale toolbox; een onuitputtelijke bron van schijnbaar visueel onfeilbare, maar vooral meedogenloze maatschappelijke perspectieven. Alles is mogelijk. Maar wat is er vandaag nog echt mogelijk?
Dergelijke visuele onwentelingen vormen niet alleen de achtergrond bij van Empels volledige carrière, het is ook de hybride grondstof voor zijn grafische, optische, perceptuele, mentale en verbale beelden. Een omvangrijke visuele leefwereld waarmee van Empel graag onze relatie tot het beeld herschikt. Van Empel regisseert die leefwereld met een strakke hand en bezit net zoals één van zijn referentiepunten, filmmaker Roman Polański, het visuele inzicht om zowel het gecultiveerde als het wreedaardige tot in de details te laten spreken. Voor ik daar echter op verder ga, is het aangewezen om eerst met betrekking tot ons kijken naar het werk van Van Empel, een aantal misverstanden uit te klaren.
Botox exotisme
Een toeschouwer die met een vluchtige blik het werk van Ruud van Empel bekijkt, is namelijk vaak geneigd om de techniciteit van de beelden als een exotische, bijna surrealistische variant van de eerder omschreven culturele homogenisering te beschouwen. Toch wil ik hier meteen een einde maken aan dit soort botox exotisme. Het duikt namelijk al te vaak op in reacties rond het werk van Van Empel waarin de technische uitwerking het finale oordeel over het werk gaat domineren.
De manier waarop deze beelden sinds midden de jaren 1990 technisch tot stand komen vormt uiteraard een belangrijk fundament in van Empels oeuvre. Het werk ontwikkelt zich tijdens de late jaren 1980 vanuit een analoog denken en handelen (de pure fotomontage) tot wat van Empel vandaag omschrijft als een ‘technisch naturalisme’ of zelfs ‘een vorm van realisme’. In ieder geval ver weg van wat die argeloze toeschouwer eerder benoemt als een exotische, surrealistische benadering. Het zijn uitspraken die uiteraard gebaseerd zijn op basis van het ingenieuze digitale denken dat van Empel hanteert, maar surrealisme, nee, dat is het niet. Van Empel is géén doorwinterde surrealist die het irreële nastreeft. Integendeel. Het rationele denken blijft in alle series van Ruud van Empel een kernbegrip, waarbij, in tegenstelling tot het surrealisme, visuele en tekstuele verbeeldingskracht nooit worden losgemaakt van verstand en logica. Dus géén surrealistische verzinsels die met behulp van bijvoorbeeld digitale morphing technieken tot stand zijn gekomen. Wel een ‘autonome werkelijkheid’ zoals van Empel het bij voorkeur definieert. Digitaal geproduceerd, maar eerst gefotografeerd met de fotocamera binnen vaak zelfontworpen, tastbare (studio)settings. Het vormt de kern van een kunstenaarspraktijk waarin het door van Empel gemaakte beeldmateriaal vervolgens tot in de kleinste details digitaal wordt samengesteld. En ook al verwijzen ze in het werk van Van Empel naar elkaar, het analoge en het digitale functioneren hier ook perfect naast en zonder enige kennis van elkaar.
Perfectionisme is een denkbeeldig, filosofisch concept
Dat dit resulteert in wat menig critici omschrijven als een ‘mooi’, ‘dromerig’, ‘zoetsappig universum’ met een aantal ‘op ultiem niveau geperfectioneerde beelden’, is naast een tweede misverstand tegelijk ook een bewuste valstrik. We zien of horen van Empel dan wel nooit vanop de barricaden, iedere vorm van activisme is hem vreemd, maar het inzicht dat een beeld nooit neutraal is en het waarneembare overstijgt is in het werk van Van Empel altijd een meesterzet. Zo beschouwt Van Empel perfectionisme terecht als een denkbeeldig, filosofisch concept en niet noodzakelijk als een louter simplistisch, waarneembaar concept. Streven naar perfectie is menselijk, zonder meer verleidelijk en maatschappelijk gezien actueler en populairder dan ooit. Maar het resultaat is vandaag zonder meer verbijsterend. Een vaststelling die ook van Empel niet ontgaat.
Sinds het perfectionisme de maatschappelijke maat der dingen is geworden – het landschap, de woonkamer, de partner… liefst allemaal zo perfect mogelijk – en daarbij de beeldcultuur als een dankbare en goedkope brandversneller gebruikt, trappen we ook meer dan ooit in de val. Heel wat mensen, niet in het minst sterk aangestuurd door een nietsontziende beeldcultuur die via sociale media wild om zich heen slaat, begrijpen nog steeds niet waarom het perfecte leven niet bestaat en onrealistisch is. Het perfecte leven is namelijk denkbeeldig, ongrijpbaar, onrealistisch, laat staan wenselijk. Een besef dat maatschappelijk gezien amper aan terrein wint omdat de heersende beeldcultuur ons graag van het tegendeel wil overtuigen.
Wanneer een doelstelling onrealistisch is – wat perfectie is – wordt het zelfs mogelijk gevaarlijk: ‘Bij een poging om een perfecte selfie te maken aan een waterval, zijn in India vijf jonge vrouwen van een klif gevallen’. Dit recente en zeker niet het laatste voorval in de verslavende zoektocht naar perfectie, in casu het perfecte beeld, illustreert indirect ook de manier waarop we vaak naar het ‘perfecte’ werk van Ruud van Empel kijken. We worden aangetrokken door een idee van perfectie maar slechts weinigen zien de echte uitdaging. De ‘technische perfectie’ waarover zo veel gesproken wordt in het werk van Van Empel is namelijk geen doel, maar een bewust middel. Een uitnodiging om, in navolging van het denkbeeldig, filosofisch concept ‘perfectie’ te kijken naar andere filosofische thema’s binnen het werk van Van Empel, op een manier die begrippen als techniciteit, analoog of digitaal beheerst overstijgen.
Tegendraadse verbeelding
Dus, welke type beeldenmaker is hieraan zet? Waar kijken we eigenlijk naar als we de ‘perfecte’ beelden van Ruud Van Empel aanschouwen? Het antwoord is even eenvoudig als complex: tegendraadse verbeelding verpakt in stilistische, visueel aantrekkelijke concepten en ideeën. Want meer dan techniek, genre of enige andere categorisering die we nogal te vaak uit het Groot Register der Kunstgeschiedenis stelen om iets over een foto te zeggen, is dit fotografisch werk een filosofische themageschiedenis.
Van Empel keert temporele structuren en universele thema’s binnenstebuiten en bewijst hoe we vandaag vanuit een broodnodige transgeletterdheid beelden kunnen maken. Transgeletterdheid begrepen als een kunstenaarspositie, als een bewuste keuze om zich binnen de heersende beeldcultuur toch geletterd en intellectueel op te stellen. Met én in beeld. Maar, zo voegt van Empel er meteen aan toe, niet alleen het maken van dit soort beelden is van vandaag van belang, ook hoe we als toeschouwer kritischer naar beelden kunnen kijken en vooral, waarom we aandachtiger naar beelden moéten kijken is hier aan de orde. In de manier waarop via dit oeuvre bijvoorbeeld de sterk evoluerende asymmetrie valt te ontcijferen in de relatie tussen degenen die kijken en anderen naar wie wordt gekeken, lijkt het alsof van Empel intussen bijna vier decennia lang de alomtegenwoordige visuele blik op haar merites uitdaagt.
Al deze beeldreeksen belichamen deze asymmetrie. Photo Sketch (1995- 2003), The Office (1995-1998, 2001), Study for Women – The Naarden Studies (1999-2000) of recenter Souvenir, Souvenir d’intime (2008, 2015) zijn vraagstukken die het oeuvre van Van Empel dat bijzondere, filosofische temperament geven. Aangevuld met van Empels standpunten rond thema’s die de laatste decennia onderhevig waren aan seismische verschuivingen die overal ter wereld én dus ook overal in de onlosmakelijke beeldcultuur aan de oppervlakte komen. Die verschuivingen zien we in beeldreeksen wanneer van Empel duidelijk reflecteert over begrippen als culturele toe-eigening (Still Life, 2014-2015, 2017) of perfectie versus imperfectie (Theatre, 2010-2013). Maar ook over de natuur als een ontegensprekelijk politiek gegeven (Voyage Pittoresque, 2016-2019 en Floresta, Floresta Negra, 2018), een digitale wereld die zich meer dan ooit onttrekt aan de analoge wereld (Unititled, Study in Green, 2003-2004), de kunstenaar die archiveert om te vergeten (Generation, Wonder, Club, 2010-2011), het begrip schoonheid kneedt tot een verontrustende maar tegelijk doeltreffende visuele aanvalsstrategie ten overstaan van bekrompen denkbeelden (Collage, 2017) of abstracte landschappen (Pollution, 2022) waarin de absolute vrijheid van expressie zich als een unieke, licht opstandige signatuur manifesteert. Het zijn reflecties die allemaal in dit oeuvre vervat zitten. Wie over pakweg vijftig jaar op deze tijd terugblikt, vindt in van Empel wellicht een man van eer die het morele tijdsgewricht in zijn oeuvre perfect weet te vatten.
Morele herbewapening
Ruud van Empel gaat in iedere reeks op een uitdagende manier te werk. Nooit vrijblijvend, maar uiterst bedachtzaam en doorgaans op basis van een speelveld dat je telkens met de neus op een aantal confronterende feiten drukt. De laatste jaren kreeg bijvoorbeeld World (2005-2008, 2010, 2017) veel aandacht. Binnen de christelijke traditie is het witte kind een vorm van standaard iconografie om onschuld te verbeelden. Vanuit de gedachte dat zwarte kinderen net zo onschuldig zijn als witte kinderen heeft Van Empel het concept omtrent schuld en onschuld visueel anders ingevuld.
World, dat over zwarte onschuld handelt, vormt in 2005 reeds een niet mis te verstaan statement dat tot op vandaag niks aan actualiteit moet inboeten. Integendeel. In de nasleep van de wereldwijde gebeurtenissen rond het overlijden van George Floyd in 2020 is diezelfde zwarte huid voor veel toeschouwers een politiek statement geworden. Wat van Empel in World doet is voor velen een vorm van gratuit cynisme, maar niks is minder waar. Cynisme is een wrange grap die de waarheid niet onder ogen durft te komen. Van Empel denkt anders. Hij is menselijker, geëngageerder en oprechter. Hij is, onder meer met een statement als World, zijn tijd ver vooruit. Ver weg van iedere vorm van cynisme.
Het brengt me tot een prikkelende slogan: ‘De beeldtaal van Ruud van Empel biedt de morele herbewapening die onze visuele cultuur nodig heeft’! Vrij van gewichtigdoenerij, populisme en loodzwaar moralisme, maar wel met een fijnmazig afgesteld vizier richting mens en leefwereld. Een blik die bij Van Empel gekenmerkt wordt door rede en mededogen en zich bewust onthult als een noodzakelijk pleidooi voor een nieuw humanisme. Een humanisme dat de feiten erkent; we gaan er globaal op vooruit, maar tegelijk ook een humanisme dat ten volle beseft dat we als mensheid stevig onder druk staan. Niet in het minst omwille van de overheersende scepsis en de breed gedragen demagogie die het vertrouwen in een wetenschappelijk, inclusief en vooral redelijk denken ondermijnt.
Het levert in het werk van Ruud van Empel een vorm van magisch denken op, een denken rond wat mogelijk is. Want als we beeldcultuur effectief willen blijven omschrijven als een uiting van expressie van mensen, én communicatie tussen mensen, dan biedt Ruud van Empel met zijn oeuvre an offer you can’t refuse.
In een quasi uniforme beeldcultuur waar alles op maat en gepersonaliseerd is, vormt het werk van Ruud van Empel een mooie paradox. Als een seismoloog die de trillingsbewegingen in onze beeldcultuur wetenschappelijk registreert en tegelijk ten volle beseft dat wat je ziet niet alleen afhangt van de context, je kennis, je persoonlijkheid of je culture bagage, maar vooral van het onvoorspelbare moment. Daar maak je als kunstenaar het verschil. Het moment waarop je beslist om met de kudde mee te lopen. Of toch niet. En dat laatste is voor van Empel reeds decennialang een weloverwogen en meesterlijke keuze. Noem het Van Empels avant-garde, een positief gekleurde levensfilosofie en een oeuvre dat zich laat omschrijven als de noodzakelijke ‘experimentele voorhoede’. Alleen zo kan Ruud van Empel een tijdsbeeld zorgvuldig neerzetten. En zorgvuldigheid is nog lang geen perfectie.
Christoph Ruys, voormalig directeur Foto Museum Antwerpen FoMU
CV
Ruud van Empel
1958 Breda,The Netherlands, lives and works in Amsterdam
Education
Academy of Fine Arts Sint Joost Breda 1976-1981
Awards
1981 St. Joost prize
1993 Charlotte Köhlerprize
2001 H.N. Werkmanprize
2013 Municipality of Breda Oeuvre-prize
2017 Artist of the Year/American Friends of Museums in Israel-NYC
Solo Exhibitions (selection)
2023 STEDELIJK MUSEUM BREDA
2021 VAN GOGH HOUSE
2020 HANGAR ART CENTRE
2019 MUSEUM BELVEDERE
2017 JACKSON FINE ART
2017 BEETLES + HUXLEY
2016 FLATLAND GALLERY
2015 FOTO ART FESTIVAL
2015 BEETLES + HUXLEY
2015 PHOTO PHNOM PENH
2014 STUX GALLERY
2014 JACKSON FINE ART
2014 FLATLAND GALLERY
2014 NOORDBRABANTS MUSEUM
2013 FOTOGRAFISKA
2013 FoMu, FOTOMUSEUM
2012 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2011 GRONINGER MUSEUM
2011 STUX GALLERY
2011 FLATLAND GALLERY
2010 NOORDBRABANTS MUSEUM
2010 ART+ ART GALLERY
2010 STUX GALLERY
2009 GALLERY TERRA TOKYO
2009 FLATLAND PARIS
2009 STUX GALLERY
2009 LEICA GALERIE LGP, PRAGUE
2008 CB COLLECTION ROPPONGI
2008 KUNSTVEREIN “TALSTRASSE” e.V.
2007 MUSEUM HET VALKHOF
2007 STUX GALLERY
2007 GALERIE RABOUAN-MOUSSION
2006 FLATLAND GALLERY
2006 JACKSON FINE ART
2006 STUX GALLERY
2005 NOORD BRABANTS MUSEUM
2005 DSM HOOFDKANTOOR
2004 TZR GALERIE FüR BILDENDE KUNST
2001 GALERIA BERINI
2000 CARTAGENA GALERIA
2000 ENCONTROS DA IMAGEM
1999 CARMEN OBERST KUNSTRAUM
1999 FOTOFORUM-ARMANDO MUSEUM
1999 GRONINGER MUSEUM
1998 TORCH GALLERY
Group Exhibitions (selection)
2021 PHOTO OOSTENDE
2020 GRONINGER MUSEUM 2020NRW-FORUM
2019 NORTON MUSEUM OF ART, W.Palm Beach 2019 MUSEO DEL PAESAGGIO
2018 MoCP Museum of Contemporary Photography 2018 PHOTOBRUSSELS FESTIVAL
2017 NASSAU COUNTY MUSEUM OF ART
2017 RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN
2017 KUNSTHAL KAdE
2017 VICKI MYHREN GALLERY
2017 JOODS HISTORISCH MUSEUM
2016 COLLECTORS VIEW
2016 NRW FORUM
2016 PHOTOFESTIVAL BELA HORIZANTE
2016 PHOTOFESTIVAL ISTANBUL
2016 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2016 FESTIVAL PORTRAIT(S)
2016 DE VISHAL
2015 UCONN, UNIVERSITY OF CONNECTICUT 2015 MUNSTERLAND FESTIVAL
2014 MUSEUM DR.GUISLAIN
2014 YELLOWSTONE ARTMUSEUM
2013 MUSEUM HET VALKHOF
2012 MOTI MUSEUM
2011 SEOUL ARTS CENTER
2011 FUNDACAO BIENAL
2011 DANZIGER PROJECTS
2011 MUSEUM DR.GUISLAIN
2011 MUSEUM HET VALKHOF
2010LUMC
2010 SHAY ARYE GALLERY
2010 KUNSTHALLE DARMSTADT
2010 THE PORTSMOUTH MUSEUM OF FINE ART 2010 GORCUMS MUSEUM
2010 MUSEUM HET VALKHOF
2009 ANTI-CRISES AHA-KUNSTPROJEKT
2009 21C MUSEUM
2009 ULSAN CULTURE AND ARTS CENTER
2009 HANGARAM DESIGN MUSEUM
2009 THE JOHN AND MABLE RINGLING MUSEUM OF ART 2009 DARMSTäDTER TAGE DER FOTOGRAFIE 2008 MUSEUM KUNST PALAST
2008 ARTI ET AMICITIAE
2008 DES MOINES ART CENTRE
2008 NORTH CAROLINA MUSEUM OF ART 2008 SCHERINGA MUSEUM VOOR REALISME 2007 THE DAVID WINTON BELL GALLERY
2007 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2007 BELLEZZA PERICOLOSA
2007 STUX GALLERY
2007 PINCHUK ART CENTER
2007 FOTOFESTIVAL NAARDEN
2007 GALERIE 4, GALERIE FOTOGRAFIE
2007 UNIVERSITY OF IOWA MUSEUM OF ART 2007 DES MOINES ART CENTER
2007 CHELSEA ART MUSEUM
2007 CATHERINE CLARK GALLERY
2006 STUX GALLERY
2006 THE ART OMI INTERNATIONAL ARTS CENTER 2006 HOUSE OF PHOTOGRAPY MOSCOW 2006 GEORGE EASTMAN HOUSE
2005 FOTO ANTWERPEN 2005
2005 GEM GEMEENTEMUSEUM
2003 PHOTOBIENNALE LIÉGE
2003 SCHERINGA MUSEUM VOOR REALISME 2003 FOTOFESTIVAL NAARDEN
2003 FOTOBIËNNALE ROTTERDAM
2002 UNIVERSITEIT VAN TILBURG, FAXX
2002 KUNSTHAL DE REMISE, SBK
2001 ART-TWENTE
2000 PRIMAVERA PHOTOGRAFICA
1999 FOTOMANIFESTATIE NOORDERLICHT
1998 ARTI ET AMICITIAE
Exhibition Catalogues and books
2020 25 YEARS OF PHOTOWORKS, Hangar/Book 2019 MAKING NATURE, Museum Belvedere/Book 2016 ARCHIVE-1980-2000, Ruud van Empel/Book 2016 SOUVENIR D’ITIME Gallery Catalogue
2015 RUUD VAN EMPEL Gallery Catalogue 2012 SUNDAY CHAPTER/Cahier
2011 PHOTOWORKS 1995-2010/Book 2011 WONDER/Catalogue
2009 PHOTOWORKS 2006-2008/Catalogue 2008 RUUD VAN EMPEL FOTOGRAFIE/Catalogue 2007 PHOTO SKETCH/Book
2007 PHOTO-ARCHIVE/Book
2007 WORLD, MOON & VENUS/Book
2006 WORLD MOON/Catalogue
2005 STUDY IN GREEN/Book
2001 PHOTO-ALBUM#1Photoseries 1996 - 2001/Book 1999 AFFICHE-ONTWERPEN/Catalogue
1998 THE OFFICE/Catalogue
1996 PHOTOGRAPHICS/Book
Collections (selection) USA
The Alturas Foundation, Chaney Collection
Des Moines Art Center George Eastman House Christian Louboutin
Jeff Morr Collection Maxine Taupin
MoPA Museum of Photographic Arts Nerman Museum
Pier 24 Photography
RCB (Royal Canadian Bank) in America Stephane Janssen Collection
The Netherlands
APG Collectie
Stedelijk Museum Breda
Caldic Collection
Collectie Erasmus Universiteit,
Collection Rabobank Groningen e.o. Collection Rabobank West-Flakkee, Collection Rabobank Midden Twente
DSM Art-Collection
DELA Kunstcollection
Eneco Energie
Flatland Foundation
Groninger Museum
Joods Historisch Museum
Instituut voor Beeld en Geluid
ING Real Estate Photography Collection
Isala Klinieken
Museum Het Valkhof,
Museum Voorlinden
Noordbrabants Museum
RIJKS Museum
The Essential Collection Rabobank Nederland The Hoboken Photo-Collection
The Netherlands Ministery of Foreign Affairs Vu MC Collection,
United Kingdom
Arad Collection
C-Photo Collection
David Roberts Collection
The Franks-Suss Collection
Sir Elton John Photography Collection Germany
Teutloff Photo + Video Collection
Austria
Generali Foundation
France
FNAC Collection
Switzerland
Catlin Collection
Spain
Colección Juan Redón
Fundación N.M.A.C.
Israel
Tel Aviv Museum of Art
Japan
CB Collection
1958 Breda,The Netherlands, lives and works in Amsterdam
Education
Academy of Fine Arts Sint Joost Breda 1976-1981
Awards
1981 St. Joost prize
1993 Charlotte Köhlerprize
2001 H.N. Werkmanprize
2013 Municipality of Breda Oeuvre-prize
2017 Artist of the Year/American Friends of Museums in Israel-NYC
Solo Exhibitions (selection)
2023 STEDELIJK MUSEUM BREDA
2021 VAN GOGH HOUSE
2020 HANGAR ART CENTRE
2019 MUSEUM BELVEDERE
2017 JACKSON FINE ART
2017 BEETLES + HUXLEY
2016 FLATLAND GALLERY
2015 FOTO ART FESTIVAL
2015 BEETLES + HUXLEY
2015 PHOTO PHNOM PENH
2014 STUX GALLERY
2014 JACKSON FINE ART
2014 FLATLAND GALLERY
2014 NOORDBRABANTS MUSEUM
2013 FOTOGRAFISKA
2013 FoMu, FOTOMUSEUM
2012 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2011 GRONINGER MUSEUM
2011 STUX GALLERY
2011 FLATLAND GALLERY
2010 NOORDBRABANTS MUSEUM
2010 ART+ ART GALLERY
2010 STUX GALLERY
2009 GALLERY TERRA TOKYO
2009 FLATLAND PARIS
2009 STUX GALLERY
2009 LEICA GALERIE LGP, PRAGUE
2008 CB COLLECTION ROPPONGI
2008 KUNSTVEREIN “TALSTRASSE” e.V.
2007 MUSEUM HET VALKHOF
2007 STUX GALLERY
2007 GALERIE RABOUAN-MOUSSION
2006 FLATLAND GALLERY
2006 JACKSON FINE ART
2006 STUX GALLERY
2005 NOORD BRABANTS MUSEUM
2005 DSM HOOFDKANTOOR
2004 TZR GALERIE FüR BILDENDE KUNST
2001 GALERIA BERINI
2000 CARTAGENA GALERIA
2000 ENCONTROS DA IMAGEM
1999 CARMEN OBERST KUNSTRAUM
1999 FOTOFORUM-ARMANDO MUSEUM
1999 GRONINGER MUSEUM
1998 TORCH GALLERY
Group Exhibitions (selection)
2021 PHOTO OOSTENDE
2020 GRONINGER MUSEUM 2020NRW-FORUM
2019 NORTON MUSEUM OF ART, W.Palm Beach 2019 MUSEO DEL PAESAGGIO
2018 MoCP Museum of Contemporary Photography 2018 PHOTOBRUSSELS FESTIVAL
2017 NASSAU COUNTY MUSEUM OF ART
2017 RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN
2017 KUNSTHAL KAdE
2017 VICKI MYHREN GALLERY
2017 JOODS HISTORISCH MUSEUM
2016 COLLECTORS VIEW
2016 NRW FORUM
2016 PHOTOFESTIVAL BELA HORIZANTE
2016 PHOTOFESTIVAL ISTANBUL
2016 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2016 FESTIVAL PORTRAIT(S)
2016 DE VISHAL
2015 UCONN, UNIVERSITY OF CONNECTICUT 2015 MUNSTERLAND FESTIVAL
2014 MUSEUM DR.GUISLAIN
2014 YELLOWSTONE ARTMUSEUM
2013 MUSEUM HET VALKHOF
2012 MOTI MUSEUM
2011 SEOUL ARTS CENTER
2011 FUNDACAO BIENAL
2011 DANZIGER PROJECTS
2011 MUSEUM DR.GUISLAIN
2011 MUSEUM HET VALKHOF
2010LUMC
2010 SHAY ARYE GALLERY
2010 KUNSTHALLE DARMSTADT
2010 THE PORTSMOUTH MUSEUM OF FINE ART 2010 GORCUMS MUSEUM
2010 MUSEUM HET VALKHOF
2009 ANTI-CRISES AHA-KUNSTPROJEKT
2009 21C MUSEUM
2009 ULSAN CULTURE AND ARTS CENTER
2009 HANGARAM DESIGN MUSEUM
2009 THE JOHN AND MABLE RINGLING MUSEUM OF ART 2009 DARMSTäDTER TAGE DER FOTOGRAFIE 2008 MUSEUM KUNST PALAST
2008 ARTI ET AMICITIAE
2008 DES MOINES ART CENTRE
2008 NORTH CAROLINA MUSEUM OF ART 2008 SCHERINGA MUSEUM VOOR REALISME 2007 THE DAVID WINTON BELL GALLERY
2007 MoPA-MUSEUM OF PHOTOGRAPHIC ARTS 2007 BELLEZZA PERICOLOSA
2007 STUX GALLERY
2007 PINCHUK ART CENTER
2007 FOTOFESTIVAL NAARDEN
2007 GALERIE 4, GALERIE FOTOGRAFIE
2007 UNIVERSITY OF IOWA MUSEUM OF ART 2007 DES MOINES ART CENTER
2007 CHELSEA ART MUSEUM
2007 CATHERINE CLARK GALLERY
2006 STUX GALLERY
2006 THE ART OMI INTERNATIONAL ARTS CENTER 2006 HOUSE OF PHOTOGRAPY MOSCOW 2006 GEORGE EASTMAN HOUSE
2005 FOTO ANTWERPEN 2005
2005 GEM GEMEENTEMUSEUM
2003 PHOTOBIENNALE LIÉGE
2003 SCHERINGA MUSEUM VOOR REALISME 2003 FOTOFESTIVAL NAARDEN
2003 FOTOBIËNNALE ROTTERDAM
2002 UNIVERSITEIT VAN TILBURG, FAXX
2002 KUNSTHAL DE REMISE, SBK
2001 ART-TWENTE
2000 PRIMAVERA PHOTOGRAFICA
1999 FOTOMANIFESTATIE NOORDERLICHT
1998 ARTI ET AMICITIAE
Exhibition Catalogues and books
2020 25 YEARS OF PHOTOWORKS, Hangar/Book 2019 MAKING NATURE, Museum Belvedere/Book 2016 ARCHIVE-1980-2000, Ruud van Empel/Book 2016 SOUVENIR D’ITIME Gallery Catalogue
2015 RUUD VAN EMPEL Gallery Catalogue 2012 SUNDAY CHAPTER/Cahier
2011 PHOTOWORKS 1995-2010/Book 2011 WONDER/Catalogue
2009 PHOTOWORKS 2006-2008/Catalogue 2008 RUUD VAN EMPEL FOTOGRAFIE/Catalogue 2007 PHOTO SKETCH/Book
2007 PHOTO-ARCHIVE/Book
2007 WORLD, MOON & VENUS/Book
2006 WORLD MOON/Catalogue
2005 STUDY IN GREEN/Book
2001 PHOTO-ALBUM#1Photoseries 1996 - 2001/Book 1999 AFFICHE-ONTWERPEN/Catalogue
1998 THE OFFICE/Catalogue
1996 PHOTOGRAPHICS/Book
Collections (selection) USA
The Alturas Foundation, Chaney Collection
Des Moines Art Center George Eastman House Christian Louboutin
Jeff Morr Collection Maxine Taupin
MoPA Museum of Photographic Arts Nerman Museum
Pier 24 Photography
RCB (Royal Canadian Bank) in America Stephane Janssen Collection
The Netherlands
APG Collectie
Stedelijk Museum Breda
Caldic Collection
Collectie Erasmus Universiteit,
Collection Rabobank Groningen e.o. Collection Rabobank West-Flakkee, Collection Rabobank Midden Twente
DSM Art-Collection
DELA Kunstcollection
Eneco Energie
Flatland Foundation
Groninger Museum
Joods Historisch Museum
Instituut voor Beeld en Geluid
ING Real Estate Photography Collection
Isala Klinieken
Museum Het Valkhof,
Museum Voorlinden
Noordbrabants Museum
RIJKS Museum
The Essential Collection Rabobank Nederland The Hoboken Photo-Collection
The Netherlands Ministery of Foreign Affairs Vu MC Collection,
United Kingdom
Arad Collection
C-Photo Collection
David Roberts Collection
The Franks-Suss Collection
Sir Elton John Photography Collection Germany
Teutloff Photo + Video Collection
Austria
Generali Foundation
France
FNAC Collection
Switzerland
Catlin Collection
Spain
Colección Juan Redón
Fundación N.M.A.C.
Israel
Tel Aviv Museum of Art
Japan
CB Collection
Gratis Online Magazine
Artikelen, interviews, shows & events. Wekelijks bezorgd in uw mailbox.