Collecties

Marc-Jan van Laake

De haat-liefdeverhouding in de kunst

In 2002, op het hoogtepunt van de economische crisis, ging Marc-Jan samen met studiegenoot Joost Bergman van start als zelfstandig kunstadviseur. Na humble beginnings volgden vele succesvolle jaren totdat Joost in 2018 besloot dat het tijd werd voor een nieuwe uitdaging als conservator bij Beelden aan Zee. Marc-Jan zet het bureau voort en heeft tegenwoordig een samenwerkingsverband met collega-adviseur Margitte Verwoerdt. Met haar zal hij in 2021 een verkooptentoonstelling organiseren van erotische kunst. Naast zijn externe adviseurschap van de bedrijfscollectie van Allen & Overy noemt Marc-Jan de allereerste verkooptentoonstelling ooit van activist-kunstenaar Abel Rodriguez die hij in 2018 organiseerde als één van zijn wapenfeiten. In 2013 kreeg Marc-Jan, als enige kunstadviseur in de Benelux het lidmaatschap toegekend van APAA, een internationale beroepsvereniging voor art consultants. Leden zijn gehouden aan zeer strenge ethische regels.

Dit is een lastig verhaal. Vrijwel iedereen die kunst kijkt, kunst koopt en geregeld galeries bezoekt kent het gevoel maar slechts enkelen stellen zich de vraag in hoeverre je blik op kunst is gekleurd door omstandigheden die eigenlijk buiten beschouwing zouden moeten blijven. Dat kan van alles zijn: een leuke of minder geslaagde ontmoeting met een galeriehouder of kunstenaar, de zogenaamde marktwaarde/marktpotentie van een kunstwerk, hearsay en roddel, enzovoort.

De grootste boosdoener bij het kijken naar- en beoordelen van kunst is en blijft geld. Vanaf de jaren ’80 zag je ‘kunstcritici’ voor het eerst in recensies prijzen en marktwaarde hanteren als kwalificaties van een kunstenaar of kunstwerk. Naast beschrijvingen betreffende vorm en inhoud kon je lezen dat de schilderijen ‘tig’ dollar zouden opbrengen; of dat de vraagprijzen, gezien de museale status van de kunstenaar, eigenlijk heel redelijk waren. Waar een oude generatie verzamelaars zich hoofdschuddend afwendde, kreeg een nieuw koperspubliek juist kooplust. Tegenwoordig is het volstrekt normaal om in een galerie te horen dat een werk van de kunstenaar door verzamelaar A of B is aangekocht en dat die kunstenaar al is getoond in een paar provinciale musea, kenmerken die worden gezien als statusverhogend. Maar is het een kwalificatie van het kunstwerk of van het kunstenaarschap?

Ook ík heb me schuldig gemaakt aan vooringenomenheid met betrekking tot het al dan niet waarderen van een kunstwerk. Na een weinig prettige galerie-ervaring waarin verwachtingen mijnerzijds niet werden ingelost, was ik even wat minder geneigd bij een volgende opening voor de deur te liggen. En ook ik ben wel eens afgehaakt op een moment waarop de rest van de wereld eveneens afhaakte, al probeer ik kuddegedrag toch echt te vermijden. Misschien kijk ook ik dan extra aandachtig, of geef ik hem of haar het voordeel van de twijfel terwijl een stemmetje roept dat het gebodene ondermaats is.

Ik vertel potentiële klanten graag over kunstwerken die zich niet direct ten volle ‘geven’ bij een eerste blik, maar gaan groeien mettertijd. Vaak heb ik geïrriteerd voor een kunstwerk gestaan, intern fulminerend en mijn ongeduld bevechtend. Grappig genoeg zijn het juist vaak díe kunstwerken, die mij het langst zijn bijgebleven en waar ik uiteindelijk vol enthousiasme in ben gedoken.

Mijn keuze op GalleryViewer betreft deze keer een aantal kunstwerken waar ik mee- en tegen heb gevochten, die ik heb vermeden en bestreden, maar die mij uiteindelijk niet meer los lieten.

Foto Marc-Jan van Laake: Neeltje de Vries Fotografie.

Michael Wolf

4 Media items ᛫ 9 Beschikbare kunstwerken

2 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen

Het eerste werk van Michael Wolf dat ik zag, rond 2008, zijn oneindige wolkenkrabberfoto’s. Instant claustrofobie maakte zich meester van mij. Wat belangrijker was dat ik hem direct in het onterechte hokje van photoshoppers duwde. Grote opgeblazen kleurenfoto’s waren op het toppunt van hun populariteit, voor een groot deel was dit te danken aan de leerlingen van de Düsseldorfer- of Becherschule. Er was nauwelijks een kunstbeurs of museumtentoonstelling te zien zonder joekels van C-prints, Lambda-prints, Cibachrome prints en inktjet-prints. Enkele kunstenaars weten fraai te ’schilderen’ met Photoshop. Ik noem een beroemdheid als Andreas Gursky. Maar ik zag ook veel overduidelijk gekunstelde beelden die in de computer ontstaan waren en niet met een goed getimede druk op de ontspanner van de camera.

Hoe dan ook, ik sloot mijn ogen voor de schoonheid van Wolf. Zelfs zijn subtiel voyeurisme - als je verder kijkt dan de architectuur en op kamerniveau naar binnen gluurt - was niet aan mij besteed. Na zijn vroegtijdige dood in 2019 verschenen er aardig wat artikelen vol lof en kwamen er weer veel van zijn nu iconische beelden voorbij. Ik was gegrepen. Via de wolkenkrabbers, waar Wolf overigens dagen mee zoet was door zich zo te positioneren aan de overkant van het gebouw dat hij wilde vastleggen en geduldig te wachten op het juiste licht, kwam ik op zijn eveneens beklemmende metrofoto’s. De portretten zijn van een klassieke schoonheid. Met het vastleggen van de gelatenheid waarmee het individu zich ongemakkelijke situaties en posities laat welgevallen, schetst Wolf een universele collectieve gelatenheid, die we allemaal wel eens ervaren. Een die soms onze zwakte is (het makke schaap), maar misschien ook wel onze redding (bewaar je rust en energie voor echt belangrijke zaken).

Krijn de Koning

1 Media items ᛫ 6 Beschikbare kunstwerken

4 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen

Ik meen dat ik zijn werk voor het eerst zag in 1998 in het Stedelijk Bureau Amsterdam, ooit een kleine hidden gem in de Amsterdamse Jordaan waar het Stedelijk Museum een project space had. De Koning had daar een show samen met een kunstenaar Gladstone Thompson. Ik was wat jonger en minder ervaren als kunstbeschouwer. De serene ruimte met architecturale ingrepen zou voor een ander, geoefender oog misschien referenties hebben opgeroepen aan Gordon Matta-Clark die ruimtes en gebouwen de- en reconstrueerde. Of Daniel Buren die veelal site-specific werkt en met kleurbanen de meest alledaagse plekken omtovert tot kunst. Voor mij was het vooral leeg en ik stond snel weer buiten. Ik was even klaar met Krijn de Koning and the likes. Fast forward naar 2019. Vorig jaar was ik met een groepje vip-gasten van de Parijse kunstbeurs FIAC op bezoek bij Le Silo, een klein privémuseum zo’n drie kwartier ten Noorden van Parijs. Het verzamelaarsechtpaar, mijnheer en mevrouw Billarant, leidde ons rond in hun levenswerk. Ik was aangenaam verrast door een blauw-wit geometrisch kruip-door-sluip-door bouwwerk dat midden in het museum, een grote oude graansilo fors verbouwd tot kunsttempel, stond. Het werk laat zich niet intimideren door de dwingende architectuur van het museum, noch door de vele Carl Andre’s, Donald Judds en Richard Serra’s er omheen. Maar het is ook speels. Volwassen bezoekers lopen er door heen en voelen zich weer even kind. Het was mooi om te zien! Sinds het bezoek kijk ik met hele andere ogen naar De Konings werk, of het nou grote installaties zijn of de kleine, maquette-achtige kunstwerken, die De Koning Tumbling Works noemt en die je naar believen mag draaien.

Erik van Lieshout

3 Media items ᛫ 18 Beschikbare kunstwerken

5 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 3 Aanbevelingen

Soms ben ik ook gewoon even uitgekeken op een kunstenaar die (te)veel aandacht heeft gekregen of wiens/wier werk ik misschien te(veel) heb gezien misschien. Erik van Lieshout is zo’n kunstenaar waarbij me dat overkwam. Jarenlang genoot ik enorm van het werk. Het begon met zijn absurde schilderijen als ‘Neger aan het spit’ (1994), collectie Stedelijk Museum, Schiedam. Hoe vaak zou die tegenwoordig op zaal hangen? Of het wonderschone ‘Schilderij met ballen’ (1999), collectie Fries Museum, een soort pesterige verwijzing naar Rene Daniels. Ik heb de meeste films die Van Lieshout maakte wel gezien en als ze me niet al aan het lachen maakten of ontroerden, zetten ze zeker aan tot nadenken.

In een film van Pieter Verhoeff geeft Van Lieshout een definitie van een kunstenaar: iemand die iets over de maatschappij te zeggen heeft, maar niet in de politiek of wetenschap zit. Ik vind dat een mooie en ware omschrijving, al ken ik veel kunstenaars die daar totaal geen boodschap aan hebben. Van Lieshout’s tekeningen zijn provocerend, baldadig, onbeschaamd en gewelddadig, soms ronduit gemakzuchtig maar vaker virtuoos. Als kunstadviseur was het lastig iets te vinden waar de doorsnee cliënt warm voor liep. Gelukkig vielen er toch mensen met mij voor zijn rauwe, maar rake lijnen. Maar op een zeker moment was ik overvoerd. Iedere beurs weer opnieuw een wandje met tekeningen en een video in een gammel hokje. Daar kwam ook bij dat ik minder had met zijn latere, veelal kleine collages van gekleurd en beschilderd tape. Op groot formaat kwamen ze nog wel tot hun recht, maar als A4 en A3 werkjes bleef ik naar de techniek kijken in plaats van naar een kunstwerk. Voor alle duidelijkheid, mijn geleidelijke desinteresse had nauwelijks met de kwaliteit van Van Lieshout te maken. Ik beschrijf het omdat het een proces is dat ik ook veel om mij heen zie. Plat gezegd: het gemakzuchtige gevoel van “we kennen dit wel, op naar het volgende verhaal”. Een paar jaar liet ik het even links liggen. Gelukkig, en dat is de kracht van een ADHD-talent als Van Lieshout, weet een kunstenaar me soms na een paar jaar weer enorm te grijpen. De video die bij deze tekening hoort hoef ik nu eens niet te zien, ik geef er mijn eigen invulling aan: In mijn beleving kijk ik naar een Brabants familielid die, zittend naast het biljart zijn vorige, jammerlijk mislukte bal overpeinst terwijl zijn tegenstander nu het potje kan afmaken. Mooi als je zoiets kunt oproepen.

Michael Kirkham

2 Media items ᛫ 17 Beschikbare kunstwerken

2 shows ᛫ 15 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen

Michael Kirkham is ook een kunstenaar die mensen lijkt te verdelen in liefhebbers en wegdraaiers. Ik heb in beide kampen rondgelopen. De eerste show die ik zag bij Hofland galerie maakte veel indruk. Kirkham heeft ontegenzeggelijk een eigen en herkenbare hand van schilderen. De onverbloemde beelden waren gedurfd en in-your-face. Er broeit iets onder de oppervlakte. Het eerste wat in mij opkomt is dat de meeste van Kirkhams personages wel een psycholoog kunnen gebruiken. Niet per se omdat hun verbeelde expliciete behoefte of verlangen normafwijkend is, maar echte connectie lijkt er niet te zijn. Niet tussen de personages onderling of de personages en de wereld. De figuren kijken weg van de kijker en het wegkijken lijkt weinig te maken te hebben met schaamte, eerder een soort matte gelatenheid over hun eigen gedrag. Seks in de schilderijen van Kirkham is gespeend van erotiek en verworden tot een handeling. En mocht je nog ergens warme gevoelens krijgen van die handelingen, dan zorgt Kirkham via een zorgvuldige naargeestige setting wel dat de lust je vergaat.

Ooit kwam ik in het bezit van een kleine tekening van Kirkham. Anders gezegd, ik mocht er eentje uitzoeken uit een reeks. Ik weet nog dat ik bij mijn keuze keek naar welk blad het meest wellustig of prikkelend was. Die gedachte heb ik snel laten varen. Ik ben nog steeds heel blij met de tekening, maar het is geen ‘slaapkamerstuk’ geworden. Het zou de pret bederven want voor zover de kunst van Kirkham al erotiek zouden uitdragen is het zeker niet mijn erotiek. Toen dit idee in eenmaal mijn hoofd had postgevat hoefde ik even niet meer. Een paar jaar lang heb ik hier aan vastgehouden. Onterecht natuurlijk, er zijn talloze schilders van onappetijtelijke naakten, mannelijk of vrouwelijk, die in mijn en ons collectieve geheugen staan gegrift. Over het verschil tussen aantrekkelijkheid en schoonheid in de kunsten wordt al eeuwen gediscussieerd. Aristoteles betoogde terecht dat er een schoonheid bestaat zonder aantrekking. Nu, wat ouder en wat meer gelouterd, zie ik grote schoonheid in de schilderijen van Kirkham. De schaduwzijde hoort ook bij de mens. Voyeurisme en exhibitionistisme zit in ons. De één etaleert het op sociale media, de ander koopt een verrekijker. De personages van Kirkham etaleren hun behoeftes stilzwijgend en geruisloos en Kirkham legt alles subliem vast met zijn verborgen penseel. Wat uiteindelijk zijn motief hier voor is, hoor ik graag nog een keer.

Folkert de Jong

3 Media items ᛫ 16 Beschikbare kunstwerken

3 shows ᛫ 4 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen

Ik schreef hierboven over tijdelijke kunstmarkt-darlings als resultaat van een soort kuddegedrag in de kunstmarkt. In Nederland valt het gelukkig mee, maar ik heb schrijnende momenten meegemaakt op het internationale toneel. Wanneer een kunstenaar in de gratie is, rent iedereen er achteraan. Soms zijn verzamelaars zelfs bereid minder gewilde namen uit een stal aan te kopen om een wit voetje te halen bij een power-gallery die uiteindelijk bepaalt wie wat krijgt en of diegene wat krijgt. En wie dan een broodkruimel krijgt toegeworpen kan maar beter snel beslissen, hij of zij staat zo weer achteraan in de rij. Ik weet niet eens of het geleidelijk is of plotseling, maar je wordt als kunstenaar op een dag wakker en de collectieve honger naar je werk lijkt weg. Het overkwam Folkert de Jong. Hij bestormde de wereld vanaf 2000 met zijn ongepolijste Pur-schuimen beelden. Ineens had Nederland zijn eigen subversieve beeldenmaker in de geest van Paul McCarthy. Museale shows vielen hem ten deel en er was grote internationale interesse. Galeriepresentaties waren al snel uitverkocht en er ontstonden zogenaamde wachtlijsten. Waar de grote ommekeer ontstond is mij niet helemaal duidelijk. Er waren wat zakelijke perikelen en de prominente Britse verzamelaar Charles Saatchi dumpte van de ene op de andere dag een hoop van zijn speculatieve aankopen uit het jongere segment, waaronder een grote installatie van Folkert de Jong. De zeven vette jaren waren over.

De Jong is nooit echt uit mijn hoofd geweest en waar ik voorheen zijn artistieke eigenheid gebruikte om zijn werk aan te prijzen, was het nu ineens het relatief lage prijsniveau. Prachtig werk van hem stond voor oud vuil op veilingkijkdagen, als een achtergelaten teddybeer, ooit gekoesterd en geliefd. Inmiddels lijkt Folkert de Jong zichzelf opnieuw te hebben uitgevonden en het dieptepunt is gelukkig weer voorbij. Er zijn wederom fraaie galerie- en museumtentoonstellingen en door zijn roller-coaster carrière kan een potentiële koper nu in alle rust met zijn galeriehouder praten. Er zijn prachtige werken uit verschillende periodes beschikbaar, zeker geen broodkruimels!