19 november 2021, Flor Linckens
Rafaël Rozendaal: Schilderijen zonder verf
In Upstream Gallery is tot en met 18 december de tentoonstelling ‘Mechanical Paintings’ te zien van Rafaël Rozendaal. Deze Nederlandse, in New York woonachtige kunstenaar staat bekend om de manieren waarop hij het internet inzet om digitale en fysieke kunstwerken te maken: van NFTs en websites tot wandtapijten en lenticulaire prints.
Deze combinatie van digitaal en analoog werk is wellicht een reflectie van het gemak waarop we zelf schakelen tussen digitale en analoge werelden. In deze tijd van zoom-meetings, Instagram, video on demand en online shopsessies brengen we zoveel tijd door in een digitale wereld dat we soms vergeten dat onze geest daadwerkelijk onderdeel is van een fysiek lichaam. Rozendaal maakt het digitale in zijn werk verrassend tastbaar.
Rafaël Rozendaal, Mechanical Painting 21 02 05 (Oranges), 2021, Upstream Gallery
Zo maakte hij eerder een reeks analoge wandtapijten (‘Abstract Browsing’) met daarop abstracte verbeeldingen van bekende websites als Google en Dropbox. Dat proces begint op een computer: om het abstracte beeld te verkrijgen creëert de kunstenaar (computer)code die alle informatie op een website — van tekstvelden tot advertenties — omzet in de geometrische elementen van de websitestructuur. Voor zijn nieuwste reeks werken zocht Rozendaal opnieuw naar ambachtelijke technieken om de virtuele wereld tastbaarder te maken. Voor de reeks ‘Mechanical Paintings’ koos hij voor een toepassing van email op staal, een imperfect medium op basis van een techniek die vaak van generatie op generatie doorgegeven wordt. De basis voor deze werken ligt ook hier in digitale tekeningen. Beide materialen, wandtapijt en email, worden getekend door een haast voelbare textuur en materialiteit, maar er komt deze keer geen verf aan te pas.
Rafaël Rozendaal, Mechanical Paintings, Upstream Gallery. Foto: Gert-Jan van Rooij
Visueel verwijzen zijn abstracte ‘schilderijen’ naar het vroege internet, dat Rozendaal beschouwt als een meer onschuldige tijd. Het internet werd in die tijd veel minder gekenmerkt door politisering en commercialisering. Rozendaal voegde ook elementen toe die refereren aan games, alledaagse voorwerpen en zelfs landschappen. Ook de kunstgeschiedenis speelt een bepalende rol in zijn werk, en de oplettende kijker ziet dan ook regelmatig verwijzingen naar kunstenaars als Malevitsj en Mondriaan. Het kleurgebruik van Rozendaal stamt uit een tijd waarin beeldkwaliteit, specifiek van de apparaten waarop het werk bekeken moest worden, een belangrijke overweging was voor de kunstenaar. Dat resulteert in felle, verzadigde kleuren in contrasterende en speelse combinaties. Tegenwoordig bieden schermen veel meer mogelijkheden in termen van tinten en helderheid, waardoor een ouder werk nu mogelijk heel anders gepresenteerd wordt dan toen het voor het eerst getoond werd. Maar de kleuren op email zijn in principe permanent, waardoor een tijdelijke presentatie wordt gevangen in een eeuwigdurend medium. De resulterende beelden reflecteren een bepaalde dynamiek, alsof er ieder moment iets kan gaan bewegen in het beeld — al is het maar omdat het eerdere werk van Rozendaal een bepaalde verwachting gecreëerd heeft.
Rafaël Rozendaal, Mechanical Painting 20 11 01 (Beach), 2020, Upstream Gallery
Het werk van Rozendaal is zo intrinsiek verbonden met het internet dat hij het woord liet tatoeëren op de binnenkant van zijn onderlip. De kunstenaar heeft een democratische visie en gelooft dat je kunst even authentiek kunt ervaren in een galerie of museum als op je computer of smartphone. Hij begon zijn carrière in de vroege jaren nul met het maken van single page websites. Die verkoopt hij altijd met dezelfde kleine letters: de website moet altijd toegankelijk blijven voor een breder publiek. De naam van de verzamelaar wordt vervolgens opgenomen in de broncode en is voor de kijker meestal zichtbaar in de titel van de pagina, wanneer je door je browsergeschiedenis bladert. Het totaal aan zijn websites — inmiddels ruim honderd — wordt ieder jaar bezocht door meer dan vijftig miljoen bezoekers. Op websites met vaak komische namen (van whitetrash.com, flyingfrying.com en popcornpainting.com) kun je middels algoritmen Duchamps beroemde fietswiel laten draaien, eindeloos toiletpapier afrollen of, als een hedendaagse Sisyphus, oneindig papierprullen in een vuilnisbak gooien die vervolgens terug worden gegooid. Maar de meeste van zijn websites zijn abstracte verbeeldingen die (eveneens) uitnodigen tot interactie. Voor het Whitney Museum maakte hij een script dat de museumwebsite voorziet van een halfdoorschijnende laag, die lijkt te verwijzen naar de zon en speelt met de zichtbaarheid en leesbaarheid van de website. Rozendaal bracht (samen met Jonas Lund) ook een gratis Google Chrome plug-in uit. Met ‘Text Free Browsing’ kun je als reguliere bezoeker in feite alle tekst uitzetten op het internet en zo langs je favoriete websites scrollen zonder zichtbare tekst.
Rozendaal stelde zijn werk wereldwijd tentoon, onder meer op Times Square in New York, in Centre Pompidou, het Whitney Museum, het New Museum, het Hammer Museum, Casa Franca Brasil Rio, Seoul Art Square en het Stedelijk Museum. Zijn werk werd opgenomen in de collecties van onder andere het Whitney Museum, Museum Voorlinden, het Stedelijk, het Textielmuseum, de KRC Collection en het Towada Art Center. Bij het grote publiek is hij wellicht het meest bekend als de persoon achter het Bring Your Own Beamer-concept, dat in 2011 werd verkozen tot thema van het internetpaviljoen tijdens de Biënnale van Venetië.
