16 september 2025, Flor Linckens
Jan Pypers: fragmenten van een droom
Jan Pypers staat bekend om zijn filmische, poëtische en mysterieuze beelden die ergens balanceren tussen werkelijkheid en verbeelding. Het is bijna niet voor te stellen als je naar deze foto’s kijkt op je telefoon- of computerscherm, maar je kijkt hier naar weergaven van onwaarschijnlijk realistische maquettes. Pypers gebruikt zijn beelden om vat te krijgen op datgene waar we normaal geen grip op hebben: onze herinneringen. Maar ook onze verstoorde relatie met de natuur. De Belgische fotograaf bouwt zorgvuldig uitgewerkte schaalmodellen die doen denken aan filmsets, fotografeert ze en vernietigt ze vervolgens. Alleen de foto blijft bestaan, als een herinneringsspoor dat het vluchtige heel eventjes tastbaar maakt. Als fragmenten van een droom.
Tot en met 16 november is het werk van Pypers, die wordt vertegenwoordigd door Contour Gallery in Rotterdam, te zien tijdens de derde editie van de Internationale Fotobiënnale Oostende. Het tweejaarlijkse evenement spreidt zich uit over de hele stad, van een fort tot een kerk, met meer dan dertig Belgische en internationale fotografen op twintig locaties. Curator Stephane Verheye koos voor deze editie licht als overkoepelend thema: zowel in technische als poëtische zin het fundament van fotografie.
Pypers is met name bekend vanwege zijn twee doorlopende reeksen: ‘Nightgardeners’ en ‘Diorama’. In ‘Nightgardeners’ (2016-) spelen nachtelijke taferelen de hoofdrol: mensen die in het donker tuinieren of zich bezighouden met ogenschijnlijk onschuldige, maar tegelijkertijd vreemde handelingen, al is het maar door de nachtelijke context. De scènes ogen intiem, moody en dromerig, maar zijn geladen met een unheimisch gevoel dat je niet direct kunt plaatsen of verklaren. Ze volgen een interne logica die alleen in dromen vanzelfsprekend lijkt. Zijn meest recente project ‘Diorama’ (2023-) richt zich op onze verstoorde verbinding met de natuur. Geïnspireerd door de prachtige maar kunstmatige kijkkasten uit natuurhistorische musea (ooit bedoeld om de stedelijke mens opnieuw in contact te brengen met de natuur) bouwt Pypers zijn eigen decors. Met kunstlicht en geforceerd perspectief wekt hij de illusie van diepte en echtheid. Het diorama wordt zo een metafoor voor de manier waarop wij vandaag naar de wereld kijken: via digitale filters en blauwe schermen, in kunstmatige omgevingen die de natuur verheerlijken en op zijn mooist presenteren, maar die ons tegelijk steeds verder van een directe ervaring verwijderen. Zo verandert ook onze relatie met de natuur, een vervreemding waar de kunstenaar tegenwicht aan wil bieden.
Fotografen gaan tegenwoordig steeds vaker mediumoverstijgend te werk, waarbij ze analoge en digitale technieken op innovatieve manieren combineren. Zo ook Pypers, die voor zijn foto’s zorgvuldig uitgewerkte maquettes maakt die iets weghebben van filmsets. Zijn achtergrond in de filmwereld gaf hem een scherp cinematografisch oog en hij maakte er kennis met de mogelijkheden van decors, waaronder technieken als geforceerd perspectief. Pypers construeert zijn schaalmodellen op zolder, vaak uit materialen als hout, papier-maché en steen, met aandacht voor de kleinste details. Wanneer het beeld voltooid is, vernietigt hij het model, waardoor de foto het enige bewijs is dat deze miniatuurwereld ooit bestaan heeft. De kunstenaar combineert in zijn praktijk klassieke filmtechnieken met subtiele digitale nabewerking, bijvoorbeeld om verschillende beelden samen te brengen, waardoor hij volledige controle houdt over filmische componenten als licht, perspectief en sfeer. Maar hij maakt in principe geen gebruik van 3D graphics of kunstmatige intelligentie: juist het tastbare, fysieke bouwen van zijn sets vormt de kern van zijn werkwijze.
Zijn werk vertrekt vaak vanuit een jeugdherinnering, die hij transformeert tot een volledig nieuw beeld. Daarmee verkent hij de manieren waarop herinneringen door de tijd heen vervagen en vervormen, vaak ongemerkt, en hoe ze, net als zijn beelden, tussen feit en fictie zweven. Om die reden roepen zijn beelden gelijktijdig een gevoel van herkenning en vervreemding op, van twijfel en verwarring. Kleine details kloppen net niet, waardoor er een bepaalde spanning ontstaat. Tegelijkertijd worden de beelden ook getekend door schoonheid en een voelbare intimiteit.
Dat weerspiegelt de complexe aard van onze herinneringen. Na verloop van tijd gaan die namelijk vaak een eigen leven leiden, als verhalen die telkens opnieuw worden ingekleurd. We onthouden daarbij met name de herinneringen die sterk verbonden zijn aan een emotie. Tijdens zulke ervaringen komen hormonen als adrenaline en cortisol vrij, waarna er een synchrone afvuring van neuronen plaatsvindt in je hersenen. Neurologisch onderzoek toont aan dat emotioneel geladen herinneringen daarom diep in ons geheugen worden geschroeid. Maar die herinneringen zijn vervolgens niet statisch en veranderen naarmate je zelf verandert, of wanneer je bijvoorbeeld een foto ziet van de gebeurtenis of wanneer je een andere kant van de herinnering hoort.
Pypers: “Ik probeer dan een bepaalde wending te geven aan die werkelijkheid, omdat we onze herinneringen zelf inkleuren door de jaren heen. Zo transformeer ik een herinnering of een gevoel naar een beeld. Als kind stond ik bijvoorbeeld ooit oog in oog met een enorm wild hert in een bos. Op dat moment voelde ik echt een bepaalde connectie. Ik voelde me bang, maar het moment was tegelijkertijd ook erg mooi.”
Daarbij laat de fotograaf altijd ruimte voor interpretatie. Pypers beschouwt zijn werken in zekere zin als korte films, als een incompleet shot dat de kijker uitnodigt om het incomplete verhaal af te maken — of te bedenken wat er aan voorafging.
Jan Pypers werd in 1982 geboren in Knokke-Heist en woont tegenwoordig in Westerlo, ten oosten van Antwerpen. Hij werd aanvankelijk opgeleid als filmproducent, waar hij alle aspecten van het beeld leerde te analyseren. Zijn werk verscheen onder meer in Vice, Volkskrant Magazine, Der Spiegel en L’Œil de la Photographie en vorig jaar werd hij onderscheiden als Hasselblad Master voor zijn serie ‘Diorama’. Vorig jaar werd Jan Pypers geïnterviewd door Wouter van den Eijkel voor GalleryViewer. Lees het interview hier.
