27 march 2024, Wouter van den Eijkel
Het atelier van... Jan Pypers
In Jan Pypers’ diorama’s ben je als kijker net te vroeg of te laat. Er staat iets te gebeuren of het is zojuist gebeurd. De twee zwemmers gezeten op een dwarsbalk van een stalen constructie zien in een baai een walvis opspringen. Ze laten het rustig op zich inwerken. Wat eraan vooraf ging of erna gebeurde, zullen we nooit weten. In een andere voorstelling richten drie scouts hun blik naar boven waar een steenbok vanaf een rots op hun neerkijkt. De telelens die een van hen had meegebracht, blijkt overbodig. Hun blik is niet angstig. Het is er eerder een verbazing en verwondering.
Pypers’ beelden zouden kunnen voorkomen, maar erg waarschijnlijk is dat niet. Ze zijn dan ook tot in detail door de Belgische kunstenaar opgebouwd. De mogelijkheid om alles te controleren is het enige voorwaarde die Pypers stelt. Een typisch atelier heeft hij niet. De schaalmodellen maakt hij op zolder. Voor de grotere werken verhuist hij naar de tuin of de schuur.
Op dit moment is 'Diorama' te zien bij Contour Gallery in Rotterdam. Het is slechts een voorproefje, want de serie Diorama zal uiteindelijk uit een 25-tal werken bestaan.
Een echt typisch kunstenaarsatelier heb ik niet echt. Voor kleine schaalmodellen werk ik soms wel op mijn zolderkamer, maar mijn grotere werken maak ik vaak buiten. In de tuin bijvoorbeeld, een schuur of een grote tent. De meeste projecten eindigen in de realiteit toch veel groter dan dat ik ze aanvankelijk voor ogen had.
Wat is voor jou het belangrijkste aan een atelier: natuurlijk licht, hoge plafonds, genoeg opslag of vrienden en collega’s nabij?
Belangrijk in mijn werk is dat ik alles kan controleren. Ik werk zo goed als altijd bij valavond of bij nacht en gebruik nogal wat kunstlicht. De mooiste resultaten heb je als je de twee kunt combineren, kunst- en daglicht. Helaas is dat laatste heel wispelturig in België. Realistisch licht creëren met kunstlicht is een grote uitdaging maar eigenlijk is vooral wind vijand nummer één als je op locatie werkt. Dat is vaak een heel grote beperking omdat ik lange sluitertijden gebruik.
Gewoon heel groot, als ik eerlijk mag zijn. Ik heb eigenlijk een bescheiden filmstudio nodig maar die zijn vandaag helaas onbetaalbaar. Om dat gemis te omzeilen heb ik een tijd met 3D en zelfs al met A.I. geëxperimenteerd, maar voorlopig ben ik helemaal niet onder de indruk. Foto’s combineren met echte schaalmodellen levert veel betere resultaten op.
Gefeliciteerd met Diorama. Op foto’s die jouw galeriehouder mij liet zien, ben je een van de voorstellingen aan het opbouwen. Mogen we de titel van de show letterlijk nemen?
Zeker. Diorama's zijn levensgrote driedimensionale kijkkasten die opgezette dieren in hun omgeving laten zien. Ze werden met grote zorg gebouwd in natuurhistorische musea vanaf het begin van de 20e eeuw om verstedelijkte mensen opnieuw in contact te brengen met de natuur. Een ongelooflijke diepte werd gecreëerd door geforceerd perspectief, waardoor de kijker de indruk kreeg mijlenver door een kamer heen te kunnen zien. Slim, buitengewoon mooi, maar ook kunstmatig.
Veel van deze technieken gebruik ik ook in mijn werk: schaalmodellen, kunstlicht, geforceerd perspectief, opgezette dieren, enzovoort.
Het thema van Diorama is onze relatie met de natuur, en hoe we daar steeds verder van af komen te staan. Waarom wilde je juist dat thema behandelen?
We vinden deze kunstmatige vensters op de natuur niet alleen in musea. De oude vierkante kijkkasten hebben nu een moderne digitale versie. Net als diorama's gebruiken socialemediaplatforms visuele elementen om ons een gepolijst beeld van de werkelijkheid te geven.
Op veel manieren is de moderne samenleving losgekoppeld van de natuur. Met de komst van technologie en verstedelijking spenderen veel mensen steeds minder tijd buiten, weg van de natuur, en meer tijd in kunstmatige omgevingen. Deze ontkoppeling heeft gevolgen, waaronder een gebrek aan waardering voor de schoonheid en het belang van de natuur, een afnemende fysieke en mentale gezondheid, en een verminderd begrip van de complexe relaties tussen mensen en de natuurlijke wereld. Het is belangrijk dat mensen manieren vinden om opnieuw verbinding te maken met de natuur.
De weg naar het eindresultaat kan ik niet altijd verklaren. Een herinnering uit mijn jeugd, vaak ingekleurd, durft al eens aan de basis te liggen. Maar evengoed start ik van een foto of artikel in de krant: een overstroomd dorp, of een jogger die wordt aangevallen door een beer…
Ik maak tegenwoordig eerst een kleine eenvoudige maquette en kijk daarna wat ik moet opschalen en wat ik beter op ware grote fotografeer. Ondertussen leg ik lange lijsten brandpunten, afstanden, perspectieven en lichtplannen aan. Dat is belangrijk om nadien, tijdens het collage-proces, alles mooi te laten blenden.
Komen er ergens in het proces computers aan te pas?
Ik gebruik minder computers en digitale technieken dan de meeste mensen denken. Ik gebruik Photoshop vooral om zaken op te kuisen en verschillende beelden samen te brengen. Op het moment dat ik achter mijn computer zit, is het meeste werk eigenlijk gedaan.
De tijd die ik spendeerde aan Balaena (de waterpolospelers) is nogal uit de hand gelopen. Vaak is dat een aanwijzing dat het project uiteindelijk in de prullenmand zal belanden. Nu gelukkig niet. Water en schaalmodellen hebben me al veel kopzorgen opgeleverd maar ik ben nu eenmaal een kind van de zee.
Ik was meteen geïntrigeerd door de verstilde sfeer van de perfect gestileerde voorstellingen. Is dat een reactie die je vaker krijgt, dat mensen meteen gepakt zijn door het werk?
Geen idee, maar vaak zien mensen er iets helemaal anders in dan wat ik er initieel mee bedoelde. Ik denk dat mijn werk vatbaar is voor interpretatie laat en dat laat ik ook bewust toe. Er is net is gebeurd of er gaat iets gebeuren, op dat moment probeer ik mijn beelden te laten balanceren. Misschien zit daar die fascinatie die kijkers voelen?
Nog steeds volop aan Diorama. In Contour Gallery in Rotterdam is nu een preview te zien van de eerste werken. Dat zouden er een 25-tal moeten gaan worden in 2025.
