25 october 2024, Yves Joris
Van versteende vleugels tot zachte lasten, Leen Van Tichelen en de kunst van de balans
Leen Van Tichelen beweegt zich als kunstenaar door een landschap waarin materie en psyche elkaar subtiel aanraken. Haar werk, vaak gecreëerd met gerecycleerde materialen en tastbare structuren, onderzoekt op intieme wijze de spanning tussen vrijheid en beperking, tussen zwaarte en lichtheid. Binnen de muren van Settantotto Gallery presenteert ze met de expo A CONATIVE INTERACTION een oeuvre dat niet alleen uitnodigt om te kijken, maar vooral om te voelen—om het gewicht van zowel het fysieke als het mentale te ervaren. Wat volgt is een reflectie op de fascinerende reis door de menselijke conditie die Van Tichelen voor ons blootlegt.
Het is lang geleden dat ik een expo bezocht waarbij ik me niets kon voorstellen. Wat moet ik verstaan onder conatieve interactie? En wat is conatief? Conatief is een term die in de psychologie wordt gebruikt om te verwijzen naar de motivatie en het streven van een persoon om doelen te bereiken. Het verwijst naar de wilskracht, het verlangen of de inspanning die iemand levert om bepaalde acties uit te voeren en doelen te verwezenlijken. Conatieve processen hebben te maken met hoe mensen hun energie en middelen richten op het voltooien van taken, het overwinnen van obstakels en het nemen van beslissingen die gericht zijn op het bereiken van hun doelen. In tegenstelling tot cognitieve (denkprocessen) en affectieve (emotionele processen) dimensies van het menselijk gedrag, richt de conatieve dimensie zich dus op wil, motivatie en intentie. Met deze kennis in het achterhoofd liet ik me rondleiden door de kunstenaar.
Leen Van Tichelen, BLACK BRAIN 12, 2015, Settantotto Art Gallery
In Van Tichelens wereld is niets simpelweg wat het lijkt. Materie draagt verhalen, objecten worden dragers van diepere betekenissen. Haar werk legt een verfijnd evenwicht bloot tussen het harde en het zachte, tussen wat we kunnen zien en wat onzichtbaar in ons leeft. Neem bijvoorbeeld haar veelbesproken serie BLACK BRAIN. Deze reeks van 27 tekeningen is geïnspireerd op hersenscans, maar waar medische wetenschap ons harde feiten toont, geeft Van Tichelen ons een glimp van de fragiliteit van de menselijke geest. Elk werk roept de vraag op hoe structuren binnenin ons beïnvloeden hoe we handelen, voelen en denken. In deze tekeningen zien we niet enkel anatomie. De lijnen en vlakken suggereren een duistere binnenwereld vol spanning en beweging. Het contrast tussen zwart en wit, scherp en zacht, reflecteert de psychologische lasten die we meedragen. Het werk lijkt bijna te fluisteren: hoeveel kunnen wij dragen voordat we breken?
Dit gevoel van draagkracht komt ook letterlijk naar voren in haar installaties. In de serie BALLAST wordt het idee van fysieke last tastbaar gemaakt door grote structuren gevuld met stro, in balans gehouden door zware stenen. Deze stenen—gevonden in haar tuin en op bouwplaatsen—zijn niet alleen ruwe materialen, maar symbolen voor de zwaarte van emotionele lasten. "Het gaat om hoeveel je kan dragen, zowel fysiek als emotioneel," zegt ze. Dit thema, de confrontatie tussen kracht en fragiliteit, vormt een rode draad door haar werk.
Leen Van Tichelen, 80 pieces of 10 birds falling down in four different ways. B1, Settantotto Art Gallery
Een terugkerend thema in Van Tichelens oeuvre is de dualiteit van vrijheid en begrenzing. Dit wordt prachtig verbeeld in haar werk met vleugels en afplaktape, waarbij beide elementen verschillende betekenissen aannemen. Afplaktape, dat normaal gesproken gebruikt wordt om af te bakenen, krijgt bij haar een veel bredere symbolische lading. Het is een middel om grenzen te creëren, om vast te zetten, maar tegelijkertijd een materiaal dat ruimte open laat voor interpretatie. "Tape plakt iets af, het creëert een grens waar niets verder mag komen," legt ze uit.
In haar vleugelwerken vinden we een tegengewicht voor deze beperking. De vleugels staan symbool voor de menselijke drang naar vrijheid—onze constante wens om los te breken van de barrières die ons omringen, zowel fysiek als mentaal. In de serie Ten birds falling down in four different ways wordt deze spanning tussen controle en vrijheid op meesterlijke wijze zichtbaar. Van Tichelen gebruikt één vorm, die van een vallende vogel, om een eindeloos aantal variaties te creëren. "Het fascineert me hoeveel mogelijkheden er zijn om met één vorm tot zoveel nieuwe bewegingen te komen," zegt ze.
De herhaling in deze werken lijkt wel een meditatieve oefening: telkens opnieuw dezelfde vorm, maar toch telkens net anders. Het suggereert dat er binnen beperkingen een immense vrijheid ligt, mits we de tijd nemen om deze te onderzoeken. Net zoals de afplaktape een grens aangeeft, opent het ook de mogelijkheid om grenzen opnieuw te definiëren, om het fysieke om te zetten in het mentale.
Leen Van Tichelen, BLACK BRAIN 09, 2015, Settantotto Art Gallery
Tussen zwaarte en lichtheid
Een opvallend aspect van het werk van Leen Van Tichelen is haar verfijnde omgang met materialen. Ze kiest bewust voor ruwe, gerecycleerde stoffen zoals papier, beton en hout, die elk hun eigen verhaal vertellen. Hoewel haar sculpturen vaak zwaar en robuust zijn, dragen ze tegelijkertijd een verrassende lichtheid in zich. Deze spanning tussen zwaarte en lichtheid vormt een essentieel kenmerk van haar oeuvre. Beton speelt hierin een hoofdrol: een materiaal dat ons herinnert aan onverzettelijkheid en de brute kracht van de industrie. Toch geeft Van Tichelen het een fluïde en bijna zachte uitstraling.
In haar installaties combineert ze het beton met andere materialen, zoals pigmenten en coatings, waardoor het werk een onverwachte zachtheid en beweging krijgt. Zelf zegt ze: "Ik wil dat mijn werk de ruimte opeist, maar zonder overweldigend te zijn. Het moet ademen, de ruimte in zich opnemen." Dit spel met contrasten—tussen zwaar en licht, tussen vast en vloeibaar—maakt diepe indruk op de toeschouwer. Het is alsof de objecten in haar werk niet alleen de ruimte innemen, maar ook deel uitmaken van een bredere dialoog over de menselijke ervaring.
Haar materiaalkeuzes zijn altijd zorgvuldig en vol betekenis. Zo gebruikt ze stukloper, een soort papier dat tijdens renovaties vloeren beschermt, als basis voor veel van haar tekeningen. Dit papier fungeert als een metafoor voor bescherming en kwetsbaarheid, voor het tijdelijke en het blijvende. Net zoals het beton in haar sculpturen, draagt elk element in Van Tichelens werk een laag van zowel fysieke als mentale betekenis.
Een ruimtelijk gesprek dat de zintuigen uitdaagt
De tentoonstelling in Settantotto is meer dan een visuele presentatie van objecten—het is een zintuiglijke ervaring, een ruimtelijk gesprek tussen kunstenaar, materiaal en toeschouwer. Van Tichelens werken nodigen je uit om niet alleen met je ogen te kijken, maar om fysiek aanwezig te zijn, om het gewicht en de beweging te voelen. Haar kunst spreekt tot onze diepste ervaringen van controle en loslaten, van kracht en kwetsbaarheid. Zoals ze zelf zegt: "Het werk moet spreken, en ik hoop dat het publiek bereid is om te luisteren, niet alleen met hun ogen, maar ook met hun hele lichaam."
De kunstenaar dwingt ons om stil te staan, om te reflecteren op onze eigen lasten, onze eigen beperkingen, maar ook onze mogelijkheden. Haar werk biedt geen antwoorden, maar stelt vragen—vragen over wat we kunnen dragen, over hoe we ons verhouden tot de materiële en mentale wereld om ons heen. In de subtiliteit van haar structuren vinden we een diepgaande dialoog die ons lang na het verlaten van de ruimte blijft volgen.
Met deze intimistische maar indrukwekkende tentoonstelling laat Van Tichelen zien dat de grens tussen vrijheid en beperking niet vastligt, maar voortdurend verschuift. Haar werk is een uitnodiging tot zelfonderzoek, tot het bevragen van de ballast die we meedragen en de ruimte die we innemen.
Leen Van Tichelen, STACK II, 2024, Settantotto Art Gallery. Foto: Liesbet De Waele
