13 may 2024, Wouter van den Eijkel
Dreamland - Mounir Raji
Vraag iemand naar zijn gelukkigste momenten of mooiste herinneringen en de kans is groot dat hij of zij begint over een vakantie. Misschien die van vorige zomer, maar het kan net zo goed die ene reis van een jaar of tien terug zijn. Vaak gaat het om het gevoel van vrijheid, je bent vrij van werk, hebt geen verplichtingen, de zon schijnt en je kan een dag vullen met een bezoek aan het strand of de plaatselijke ijssalon. Voor veel Nederlanders en Belgen met een migratieachtergrond komt daar een diepere laag bij. Zij bezoeken tijdens hun vakantie het land waar hun ouders en grootouders vandaan komen.
Mounir Raji (1982) groeide op in de Zaanstreek en bracht ieder schooljaar de volledige zomervakantie door in Marokko, in het dorp waar zijn ouders vandaan komen. Iedere zomer werd hij 6 weken lang omringd door familie, vrienden en bekenden. “Het is natuurlijk een ideale wereld: het weer is goed, je bent bij je familie, die heeft tijd voor je en is extra lief voor je, omdat je er maar een keer per jaar bent”, vertelt Raji aan de telefoon, “Als je weer vertrekt, doet dat pijn. Als het dan in Nederland weer eens regent of je bent niet uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek, ontstaat er een bepaald droombeeld rond Marokko.” Een Dreamland opgebouwd uit louter prachtige momenten, niet helemaal overeenkomstig met de werkelijkheid, maar ook niet ver ervan af.
Omgekeerd schiepen Raji en zijn ouders ook een Dreamland voor zijn familie en vrienden in Marokko, beseft hij. “Iedere zomer kwamen we daar met nieuwe kleren, cadeaus en een nieuwe auto. Voor hen is Europa een soort Dreamland. Zij zien alleen die cadeaus, terwijl wij hier leven op basis van onze agenda. Wij moeten heel veel, terwijl daar iedereen tijd voor je lijkt te hebben.”
Mounir Raji, Man watching football, 2017, Galerie Caroline O'Breen
Dreamland
Voor Dreamland hield het Raji het niet bij zijn familie en bekenden. Wanneer hij de afgelopen 5 jaar niet aan commerciële opdrachten werkte, doorkruiste hij het land. De eerste serie van Dreamland was 3 jaar terug al te zien op het fotofestival in Naarden. Yallah, Arabisch voor laten we gaan, toont brommer- en scooterrijders op een kruispunt in Marrakesh, allemaal van bovenaf en met hetzelfde perspectief genomen. Soms alleen, dan met zijn tweeën of met een heel gezin, met zakken rijst tussen de benen of een grote doos achterop, in djellaba of op slippers en korte broek: alles komt voorbij. De scooter als metafoor voor de veelzijdigheid van Marokko en de pragmatische mentaliteit.
In de documentaire bij het boek roemt de bekende boekontwerper Sybren Kuiper Raji’s werk om de rust en consistente sfeer van de beelden. Raji verklaart die consistentie deels doordat hij in telkens op dezelfde momenten op de dag werkte. “Iedere dag tussen 7 en 10 uur ’s ochtends en tussen 4 en 7 uur ’s middags. Dan is het niet alleen dragelijk qua temperatuur, maar heb je ook het mooiste licht.” Het geeft de beelden veel diepe kleuren en lange schaduwen, wat het nostalgische effect versterkt.
Mounir Raji, Boys swimming, 2019, Galerie Caroline O'Breen
Waarom zit ik daar niet?
Wat Raji’s foto’s onderscheidt van andere fotografen die naar Marokko trokken is zijn vermogen om contact te maken met de mensen op de foto. Waar andere fotografen het land bezagen door de lens van een buitenstaander - wat resulteert in een aantrekkelijk visueel reisverslag of beelden die Westerse clichés over Marokko bevestigen - kent Raji het van binnenuit. “Ik miste iets in de boeken van anderen”, zegt Raji, “Ik zag niet het Marokko dat ik kende en dacht: waarom zit ik daar niet?”
Een paar jaar eerder had Raji voor Air France het Franse overzeese gebiedsdeel Nieuw-Caledonië naar eigen inzicht mogen fotograferen. Het kijken en improviseren beviel hem goed. Toen Raji in 2017 niet enkel meer in opdracht wilde werken, besloot hij naar Marokko te gaan en daar op eenzelfde manier te werk te gaan.
Mounir Raji, Car & Palmtrees, 2019, Galerie Caroline O'Breen
Aanvankelijk was het idee om schaduwen op muren te fotograferen, maar Dreamland werd veel intiemer. Gaandeweg maakte hij praatjes met mensen op straat en vroeg hij of hij ze mocht fotograferen. Het resulteert in tedere taferelen: een zwemmende vader met een zoon, een oudere man in djellaba die naar voetballende kinderen op een trapveldje kijkt, jongens met hun brommers bij een rivier en een jonge bokser op een strand tegelijk trots en kwetsbaar oogt. “In Dreamland laat ik de mooie kant van Marokko zien. Ik probeer zaken aan te stippen die ik belangrijk vind in het leven, zoals familie, vrienden, de zon.”
Mounir Raji, Boxer Mehdi, 2017, Galerie Caroline O'Breen
Een varende utopie
Helemaal nieuw is het thema escapisme niet voor Raji. Eerder maakte hij in opdracht van het Rijksmuseum al de serie Perfect Day, waarin hij meereist op een cruiseschip van Aruba naar Curaçao. Een varende utopie waarin comfort en entertainment tot in de puntjes zijn verzorgd, althans voor de passagiers. Niet voor de crew. De serie toont echter zowel de voor- als de achterkant van deze industrie.
In toekomstige series over Marokko wil Raji ook meer maatschappelijke thema’s behandelen. Bijvoorbeeld over de gevolgen van klimaatverandering in Marokko. Ook hier is het startpunt dichtbij huis, de rivier in het dorp van zijn oma staat tegenwoordig droog en dat heeft grote gevolgen voor de inwoners.
Dreamland van Mounir Raji is nog tot en met 25 mei te zien bij Galerie Caroline O’Breen in Amsterdam
Mounir Raji, Coverboy, 2017, Galerie Caroline O'Breen
