03 april 2024, Wouter van den Eijkel
De prijs van een hagelwit strand
Wat hebben Wijk aan Zee en het Toscaanse Rosignano Solvay met elkaar gemeen? Afgezien dat beide plekken aan zee liggen, is een sterk vervuilende fabriek er de grootste werkgever. In Toscane leidt dat weliswaar tot een Instagrammable, hagelwit strand met prachtig azuurblauw water in de baai, maar de prijs die de lokale bevolking en de natuur daarvoor betalen is hoog. Er is nog een overeenkomst tussen beide plekken: ze zijn het onderwerp van werk van TINKEBELL.. 'Arena Candidus Solvay' is tot en met 13 april te zien bij TORCH Gallery.
Het valt meteen op als je op Google Maps de satellietbeelden van Rosignano Solvay opzoekt: bij de Spiagge Bianche (de witte stranden) is het zand veel witter en het water aanmerkelijk lichter blauw dan bij de omliggende stranden. De reden is minder fraai. Een schoonmaakmiddelenfabriek van het Belgische chemieconcern Solvay loost al jaren chemisch restafval in de rivier die van de fabriek naar zee loopt.
TINKEBELL. werkte nog aan haar serie over Tata Steel (Flora Tata Metallica, 2021-2022) toen ze een artikel las over een strand in Toscane dat helemaal wit zou zijn, omdat het gebleekt zou zijn door de uitstoot van een fabriek. Influencers zouden er heen gaan om foto’s te maken alsof ze in de Caraïben waren. “De foto’s zagen er gephotoshopt uit, maar als het waar was, zou het een soort witte tegenhanger zijn van Tata, waar de uitstoot zwart was.” Het is een vergelijking die zich dan ook de hele tijd opdringt als je naar de werken van Arena Candidus Solvay kijkt.
De eerste keer dat ze naar Toscane ging was het hoog zomer. Het was een bizarre ervaring. Het was waar. Het strand was hagelwit en het water prachtig azuurblauw. Het was druk, het strand lag vol badgasten, er waren ijskraampjes en souvenirwinkels – ze kocht een sneeuwbol van de Spiagge Bianche - en de rivier was met linten afgezet. Mensen zwommen er toch.
Een witte plastic zak
Net als de werken in Flora Tata Metallica zijn alle werken uit de serie Arena Candidus Solvay gemaakt met materialen die ze ter plaatse vond. Aanvankelijk was ze van plan met het zand van het strand te werken, maar dat werd niet mooi. Daarna met rivierwater dat ze liet opdrogen op zwarte doeken. Ook dat werd niks. Vervolgens vloog ze met 20 emmers naar Toscane om het water te filteren. Ze ging in het midden van de rivier staan om de emmers met het meest geconcentreerde water te vullen, maar ze zakte tot haar knieën weg in de bodem. “Er kwam een soort witte plastic zak vrij, dacht ik. Daar bleek ik doorheen te kunnen grijpen.” De afvalstoffen bleken zwaarder dan aarde en werden opgeslagen onder het zand van de rivierbodem. “Toen heb ik een aantal emmers met dat spul gevuld en laten drogen. En dat kon ik vermalen en gebruiken voor deze werken.”
Echter, de lozingen in de rivier zijn niet de meest vervuilende uitstoot van de fabriek, die komt uit de schoorstenen. Om de bevolking enigszins te beschermen en de ergste uitstoot uit de lucht te halen heeft Solvay tussen de fabriek en het centrum van het dorp ongeveer een voetbalveld aan naaldbomen geplant. “Dat is belangrijk want de gezondheidsrapporten van de omgeving zijn vergelijkbaar met die van de regio IJmond. Er zijn veel mensen met kanker, hartziekten en neurologische afwijkingen. De naaldbomen zijn een doekje voor het bloeden.” De nieuwe werken tonen afdrukken van dennennaalden, -appels en onkruid die ze verzamelde op het terrein van Solvay. “Mijn doeken zijn de bescherming en vervuiling ineen.”
‘Ze luisteren mee’
Je zou verwachten dat de uitstoot en slechte gezondheid de gemoederen bezighoudt in Rosignano Solvay, maar in de praktijk is de uitstoot nauwelijks onderwerp van gesprek. De lokale bevolking is namelijk vrijwel geheel afhankelijk van de fabriek. Ook speelt sociale cohesie en controle een grote rol. In Wijk aan Zee is de sociale cohesie ook sterk, er zijn families die al vier generaties bij de hoogovens werken en daar hun identiteit aan ontlenen. Maar anders dan in de omgeving van Rosignano is vergelijkbaar werk vinden in de regio IJmond relatief eenvoudig.
Ook lijkt Solvay veel intimiderender te opereren dan Tata Steel: ‘Als ik met mensen in Rosignano Solvay praat, geven ze aan hier niet in de openbare ruimte over te willen praten, want “ze luisteren mee en er volgen repercussies”, wat dat ook moge betekenen, maar de mensen zijn er echt bang voor.’
Nog geen dialoog
Waar na Tata Flora Metallica een dialoog op gang kwam met Tata Steels directievoorzitter Hans van den Berg – Tata kocht twee werken, een hangt in de entree van de fabriek, de ander in Van den Bergs kamer, duidelijk zichtbaar tijdens online overleggen met het moederbedrijf - blijft een reactie van Solvay vooralsnog uit. “Ik heb gezien dat ze op mijn LinkedIn hebben gekeken en ik ben connected met de directeur van de fabriek. Ik heb hem uitgenodigd en gezegd dat hij een werk moest kopen als reminder aan zijn verantwoordelijkheid voor de omgeving.”
Met Van den Berg heeft ze de afspraak dat ze de komende 5 jaar haar series uitbreidt met kunstseries van de uitstoot van nog een aantal fabrieken verspreid over de wereld. In de tussentijd belooft Hans van den Berg de problemen die door Tata Steel zijn veroorzaakt in de IJmond op te lossen. Die oplossing van Tata wordt gegoten in een handleiding: een blauwdruk die ook andere grote concerns met zware industrie wereldwijd kunnen gebruiken voor een schone en duurzame toekomst.
Sommige dingen kan je niet Googlen
De toekomstige projecten draaien dan ook allemaal om zware industrie, om fabrieken die zo’n 100 tot 150 geleden de deuren openden en nog steeds in bedrijf zijn, maar waar omwonenden last van ondervinden. Het zullen hoe dan ook series worden waarin een mate van dubbelheid ingebakken lijkt. Tegenover lokale waarden en belangen als werkgelegenheid, sociale cohesie en trots zullen telkens grotere, minder tastbare machtsfactoren staan, zoals regionale, nationale en internationale economische belangen en (geo)politieke machtsverhoudingen. Een krachtenveld waarbinnen zelden rekening wordt gehouden met de belangen van de lokale bevolking waarop de milieu- en gezondheidsschade wordt afgewenteld.
Waarschijnlijk speelt het volgende project zich af rond de olie-industrie in de Niger Delta rondom Port Harcourt, Nigeria, maar daarvoor moet ze er heen, want je weet vooraf niet wat je zult aantreffen. “Verhalen die interessant zijn voor mij kan ik niet Googlen.” Het wegzakken in de rivier was toeval en het magnetisme van de uitstoot van Tata Steel was niet in brede kring bekend. “Omwonenden vertelden dat het RIVM adviseerde het zwarte stof van de vensterbanken te vegen met magneten. Zoiets geldt natuurlijk niet alleen voor vensterbanken. Dat ben ik met een magneet in de zandbak van een speeltuin gaan testen. De vrouw die me de magneet leende, trok wit weg.”
