11 july 2022, Manuela Klerkx
Kunstenfestival Aardenburg 2022 | ‘Over grenzen’: met kunst van Maria Roosen, Navid Nuur, Nadia Naveau, Koen van den Broek, Folkert de Jong en vele anderen | Een interview met curator Benedict Vandaele
Voor Kunstenfestival Aardenburg 2022 selecteerde de Brugse kunsthistoricus en curator Benedikt Vandaele een dertigtal kunstenaars met de vraag het begrip ‘grens’ te onderzoeken. Waar beter dan op de grens tussen Nederland en België zou het dit festival getiteld Over grenzen kunnen plaatsvinden? Het festival speelt gretig in op de geografische ligging van het charmante Zeeuws-Vlaams stadje Aardenburg op enkele kilometers van de zuidelijke landsgrens, en slaat een artistieke brug met het Belgische grensdorp Middelburg. De kunstwerken bevinden zich op een vijftiental binnen- en buitenlocaties zoals kerken, verlaten huizen en private tuinen en belichten geografische, maatschappelijke en kunsthistorische dimensies van het begrip ‘grens’. Deze derde editie van Kunstenfestival Aardenburg 2022 loopt van 16 juli tot en met 4 september en bestaat uit de tentoonstelling Over Grenzen uit een multidisciplinair activiteitenprogramma met oa schrijvers Arnon Grunberg en Jeroen Olyslagers.
Portret curator Benedict Vandaele © John Stoel
Zeven vragen aan curator Benedict Vandaele
MK De tentoonstelling die jij cureert voor KFA22 en je essay zijn getiteld ‘Over grenzen’. Het woord ‘grens’ roept vele associaties op, zowel bij de kunstenaars als bij de bezoekers. Om wat voor ‘grenzen’ gaat het hier?
BV Het begrip grens is multi-interpretabel en is daarom moeilijk in zijn volledigheid te vatten. De veelheid aan interpretaties heb ik beschouwd als een kwaliteit om verschillende thema’s aan te snijden aan de hand van het werk van hedendaagse kunstenaars. Tegelijkertijd maakt de term het voor de bezoekers mogelijk om zelf heel wat (persoonlijke) betekenislagen toe te voegen wanneer ze de kunstroute bezoeken.
Het is geenszins mijn ambitie als curator om alle mogelijke associaties die het woord grens oproept te tonen aan de hand van hedendaagse beeldende kunst. Dat is overigens onmogelijk. Wel zijn de volgende drie thema’s bepalend geweest bij de selectie van de kunstwerken: de locatie; het maatschappelijke aspect en het artistieke aspect.
‘Over grenzen’ vindt plaats op 16 locaties in Aardenburg en slaat een brug met het Belgische grensdorp Middelburg (4 locaties). Dat maakt deze biënnale uniek, want voor zover ik weet bestaat er geen kunstfestival dat zich uistrekt over twee of meerdere landen. In maatschappelijk opzicht leven we in een uiterst dynamische wereld en daarom hebben we als mensen grenzen nodig om met elkaar en onze omgeving om te gaan. Tegelijkertijd weten we dat het onmogelijk is deze grenzen definitief vast te leggen. Er zijn altijd factoren die bestaande grenzen overschrijden, vervagen of verleggen. Migratie is een thema dat vaak terugkeert in de kunstwerken. Maar ook onderwerpen als ecologie en spiritualiteit komen direct of indirect aan bod. KFA toont kunstenaars uit verschillende generaties en sommige van hen zijn niet alleen actief binnen Europa. Dat zorgt ervoor dat de tentoongestelde kunstwerken zeer divers zijn, zowel qua inhoud als vorm. Als curator heb ik ook heel veel aandacht geschonken aan het selecteren van een breed scala aan media.
Gommaar Gilliams, courtesy Gallery Sofie van de Velde
MK Hoe kwam je tot de selectie kunstenaars?
BVAllereerst is het goed te weten dat ‘Over grenzen’ eigenlijk vorige zomer moest plaatsvinden. Corona zorgde voor heel wat onzekerheden waardoor de oorspronkelijke curatoren, Sofie Van de Velde en Jason Poirier dit Caulier, hun voorbereidingen moesten staken. Door andere professionele verplichtingen was het voor hen niet langer mogelijk om het project voort te zetten. Daarom hebben ze mij gevraagd en ik kreeg alle vrijheid om het concept naar eigen goeddunken uit te werken.
De kunstenaars van Kunstenfestival Aardenburg 2022 hebben verschillende achtergronden en bevinden zich in verschillende fases van hun artistieke carrière. De meer gevestigde kunstenaars zijn voornamelijk afkomstig uit België en Nederland en zijn actief in het internationale kunstcircuit. Daarnaast zijn recente alumni van de Jan van Eyck Academie (Maastricht) en het Hoger Instituut voor Schone Kunsten (Gent) uitgenodigd. Tenslotte nemen ook kunstenaars deel die werden voorgedragen door CBK Zeeland.
Folkert de Jong, courtesy: Galerie Fons Welters en Gallery Sofie Van de Velde
MK Een redelijk groot aantal van de deelnemende kunstenaars maakt niet persé sociaal geëngageerd werk. Althans niet op het eerste gezicht. Ik denk aan iemand als Navid Nuur, Maria Roosen of Nadia Naveau. Toch heb je hen gevraagd aan het event deel te nemen. Wilde je hen uitdagen met dit voor hen ongebruikelijke thema, of heb je andere motieven?
BV Dat klopt, het is niet de bedoeling om uitsluitend kunstenaars te tonen die sociaal geëngageerd zijn. Centraal staan de mogelijke interpretaties van het woord ‘grens’ en hoe de kunstenaars het begrip herkennen en definiëren in hun werk en leven. Voor sommige kunstenaars was het ook een gelegenheid om nieuw werk te maken. Zo nam Navid Nuur uitgebreid de tijd om na te denken over het begrip ‘grens’ hetgeen resulteerde in een het project ‘A one line poem’ waarin het begrip ‘grens’ vanuit verschillende invalshoeken wordt benaderd. Het kunstwerk bestaat uit een ansichtkaart waarop een filosofische zin staat, vergelijkbaar met one line poetry. Tijdens het festival zal deze kaart worden tentoongesteld in een prachtige tuin maar zonder de zin te kunnen waarnemen. Pas als mensen de kaart aanvragen op onze website, zullen ze het kunstwerk ten volle kunnen ervaren. We hebben daarom 2500 kaarten laten drukken die we (gratis) kunnen opsturen.
Courtesy: Navid Nuur
Los van de eigen begrenzing overstijgt deze zin ieders cultuur, achtergrond, leeftijd en lichaam. Het zorgt voor verdieping binnen ieders eigen grenzen en verbreedt daarmee onze horizon. Nuurs concept speelt eveneens met het idee dat mensen al dan niet kunnen komen naar KFA22. Als iemand zijn adres achterlaat op de website, krijgt hij het kunstwerk opgestuurd per post. A one line poem is als het ware een fysieke herinnering aan het bezoek of een unieke ervaring. Tegelijkertijd blijft met de kaart een deel van de biënnale buiten de grenzen van ons festivalterrein. Los van de vele herinneringen en foto’s zal A one line poem het enige kunstwerk zijn dat zich kan losmaken van de tentoonstellingsperiode.
Nadia Naveau, courtesy: Base-Alpha Gallery
De Antwerpse kunstenares Nadia Naveau steekt vaak de grens over om naar haar tweede atelier in Saint-Bonnet-Tronçais (Frankrijk) te gaan. Tijdens haar bezoek aan Aardenburg kreeg ze belangstelling voor een hoveniersbedrijf dat haar sterk deed denken aan een atelier. Daarom koos ze ervoor om er een kunstwerk te tonen dat, geproduceerd in Frankrijk, nadrukkelijk verwijst naar haar atelier in Frankrijk. Daarnaast toont het werk ook een opgezette vogel, als een knipoog naar de zwaluwen die leven in deze schuur. Het beeldhouwwerk Les Bois de Construction Saint-Bonnet-Tronçais kwam tot stand in Naveau’s atelier in Saint-Bonnet-Tronçais. Voor haar werk verzamelt ze vaak hout afkomstig uit Forêt de Tronçais, het grootste eikenwoud van Europa. In een verlaten fabriek – waar de eerste metallisatie van de Eifeltoren plaatsvond – gaat Naveau regelmatig op zoek naar interessante objecten. Samen met andere gevonden voorwerpen worden ze een onderdeel van een sculpturale compositie. Tijdens het creatieproces van Les Bois de Construction Saint-Bonnet-Tronçais werden elementen zoals constructiematerialen en authentiek Frans speelgoed onderdeel van een klei-sculptuur waarin stripfiguren lijken te verschijnen. Nadat een mal werd gemaakt, mengde Naveau de kleuren van verschillende epoxy-gietharsen om materialen – zoals de klei en de constructiebuis – zo realistisch mogelijk weer te geven. De opgezette parkiet versterkt deze illusie en benadrukt het speelse karakter van het beeld. Door op een subtiele manier gebruik te maken van traditionele en hedendaagse materialen en technieken, stelt Naveau ons perceptievermogen ter discussie.
Maria Roosen, courtesy: Galerie Fons Welters
Tijdens haar kennismaking met Aardenburg werd Maria Roosen gegrepen door de staat van verval waarin een huis aan de markt zich bevond. Het deed haar denken aan beelden van de oorlogs en andere humanitaire rampen. Huizen waaruit ramen, deuren en muren zijn verdwenen, en resterende onderdelen van het bouwsel worden blootgesteld aan weer en wind. Hieruit ontstond het idee om het grauwe huis te ‘tot leven te brengen’ met kleurrijke glazen voorwerpen die verwijzen naar verschillende elementen van het interieur: bier, borden, worsten, pollepels, petten… Het materiaal glas is sterk en kan bij goed gebruik honderden jaren mee, maar één verkeerde beweging en het is in scherven, net als het leven en de liefde.
Johan Tahon, Ewer, 2022, courtesy: NQ Gallery
MK In je essay ‘Over grenzen’ schrijf je: 'Een beter begrip van de maatschappelijke context leidt zonder enige twijfel tot een beter inzicht in de artistieke praktijk van hedendaagse beeldende kunstenaars.’ In dit verband heb je het over ‘metamodernisme’ en ‘gevoelssfeer’. Twee termen die wel wat toelichting kunnen gebruiken en die je wellicht kunt illustreren aan de hand van een aantal kunstwerken?
BV Cultuurfilosofen Timotheus Vermeulen en Robin van den Akker hanteerden het begrip ‘metamodernisme’ voor het eerst in 2009 en het begrip ‘metamodernisme’ kan het best begrepen worden als een tijdvak waarin een bepaalde gevoelssfeer ervaren wordt. Het gaat niet om een kunststroming maar een sentiment dat door vele mensen in de westerse cultuur gedeeld wordt. Het metamodernisme volgt het postmodernisme op en beide denkers duiden de financiële crisis van 2008 aan als het doorslaggevend moment voor verandering. Steeds meer mensen leven in onvrede met het economisch systeem, willen het kapitalisme herschikken en duurzame antwoorden formuleren voor sociale en ecologische problemen.
Anders dan in het postmodernisme nemen mensen niet langer een relativerende houding aan tegenover moeilijkheden maar gaan ze actief aan de slag om een betere wereld te creëren. Voortkomend uit het postmoderne inzicht bewandelen metamodernisten geen uitgestippeld pad dat moet leiden naar een vooropgesteld doel. Sterker, de focus van de mensen ligt niet langer op het behalen van doelen. Op een actieve manier pogingen ondernemen staat voortaan centraal, in de hoop dat er stappen in de goede richting worden gezet.
Ricardo van Eyk, Leg Day I & II, 2021, courtesy: tegenboschvanvreden
MK Naast educatieve workshops en rondleidingen biedt ‘Over grenzen’ andere activiteiten op het gebied van muziek, poëzie en literatuur. Wat is voor jou het belang of de toegevoegde waarde van een multi-disciplinaire benadering?
BV Aardenburg staat bekend om haar groot hart voor kunst en cultuur. Daarom zou het een gemiste kans zijn om enkel hedendaagse beeldende kunst te tonen. Een bezoeker kan misschien voor een specifieke activiteit komen en dan ook verwonderd worden door andere kunstvormen. Daarnaast brengt het volledige programma Aardenburg en Middelburg echt tot leven tijdens de zomervakantie. Het kan voor inwoners de ideale gelegenheid zijn om elkaar in een ontspannen sfeer te ontmoeten en voor nieuwkomers kan het de ultieme kans zijn om stadsgenoten te leren kennen. Het uitgebreide programma kan eveneens een motivatie zijn om gasten te ontvangen die niet in de regio wonen. Een cultureel uitstapje kan eveneens gecombineerd worden met een wandeling of fietstocht in de prachtige omgeving van Aardenburg en Middelburg.
MK Wat wil je de bezoekers graag meegeven?
BV Het is niet zozeer mijn bedoeling om de bezoeker iets mee te geven. Met ‘Over grenzen’ wil ik de bezoekers aan de hand van de kunstroute laten stilstaan bij het thema ‘grenzen’ en de vraag hoe zij die ervaren in hun eigen leven. Diverse thema’s kunnen hen triggeren om na te denken over persoonlijke standpunten. Het zien van een kunstwerk kan misschien leiden tot nieuwe inzichten waardoor iemand zijn persoonlijke visie herziet of nuanceert. De kennismaking met een bepaald werk kan ook een persoonlijke zienswijze bevestigen en een persoonlijke mening versterken.
Nick Ervinck, LIABLOY, 2022, courtesy: MPV Gallery
MK Over grenzen gesproken, hoe kunnen we die tussen de Nederlandse en Belgische kunstwereld verkleinen? Beide landen delen evenveel met elkaar als dat ze van elkaar verschillen.
BV Is het wenselijk of noodzakelijk om de huidige grenzen tussen de Belgische en Nederlandse kunstwereld te verkleinen? Ik zie heel wat boeiende samenwerkingsverbanden tussen beide landen via initiatieven als deBuren of De Brakke Grond. In vele galeries en kunstmarkten zie ik boeiende collaboraties tussen Nederlandse en Belgische kunstenaars en kunstprofessionals. Dus waar common groud of gedeelde interesse is wordt naar mijn gevoel succesvol samengewerkt. Het te sterk vervagen van de grenzen zou volgens mij geen goede zaak zijn. Het zou leiden tot een vorm van conformisme waarbij de eigen identiteit en cultuur in gevaar zouden kunnen komen. Volgens mij worden gelijkenissen en verschillen vaak als elkaars tegenpolen gezien, ik zie het eerder als complementaire kwaliteiten om tot een bijzondere vorm van synergie te komen.
Tamara Dees, Maillard (the pirate), 2019, courtesy: Galerie van den Berge
De tentoonstelling van Kunstenfestival Aardenburg gaat gepaard met een catalogus, educatieve workshops, rondleidingen en een uitgebreid programma vol poëzie, muziek en literatuur - waaronder een gesprek tussen Arnon Grunberg en Koen van den Broek op 19 juli en tussen Jeroen Olyslagers en Johan Tahon op 13 augustus. Tickets kunt u hier bestellen.
De volgende kunstenaars nemen deel: Philip Aguirre y Otegui, Johnny Beerens, Semâ Bekirović & Jan-Pieter Karper, Dries Boutsen, Kent Chan, Nelleke Cloosterman, Anton Cotteleer, Tamara Dees, Folkert De Jong, Elise Eeraerts, Nick Ervinck, Maen Florin, Gommaar Gilliams, Che-Yu Hsu, Nicholas William Johnson, Manjot Kaur, Maartje Korstanje, Frank Leenhouts, Domenico Mangano & Marieke Van Rooy, Dave Meijer, Nadia Naveau, Xavier Noiret-Thomé, Navid Nuur, Maria Roosen, Jorieke Rottier, Schellekens & Peleman en Margriet van Breevoort, Schscht, Boram Soh, Johan Tahon, Sven ’t Jolle, Ingrid van de Linde, Koen van den Broek, Ricardo van Eyk
