12 november 2020, Flor Linckens
Hedendaags surrealisme en een nieuw soort vanitas
Bij rodolphe janssen in Brussel zijn op dit moment twee tentoonstellingen te bezichtigen: een solo expositie van de Belgisch-Iraanse kunstenaar Sanam Khatibi en een solo van de New Yorkse kunstenaar Genesis Belanger. Beide kunstenaars gooien hoge ogen: Khatibi werd in 2016 genoemd in het Artsy artikel “These 20 Female Artists Are Pushing Figurative Painting Forward” en in 2018 nogmaals in het artikel “Breakout Talents”. Het werk van Genesis Belanger was vorig jaar nog te zien in het New Museum in New York en daarvoor bij Perrotin. Deze show bij rodolphe janssen is haar eerste solotentoonstelling in Europa.
Sanam Khatibi was pas acht toen ze met haar familie moest vluchten uit Teheran tijdens de Irak-Iranoorlog (1980-1988). Na eerst een tijdje in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken gewoond te hebben belandde het gezin in Brussel. Khatibi: "Midden in de nacht gebombardeerd worden en daardoor van je bed gegooid worden, je land moeten ontvluchten, zonder te weten of je ooit terug zult komen, dat zijn herinneringen die je je leven lang bijblijven.” Toch verzet Khatibi zich tegen het ietwat reducerende idee dat het allesbepalend is voor haar werk; ze ziet haar schilderijen, borduurwerken, wandtapijten en sculpturen vooral als een mengelmoes - en soms aanvaring - van invloeden, culturen en tradities. Zo liet ze zich voor haar eerdere, grootschalige olieverfschilderijen inspireren door Hieronymus Bosch, Frida Kahlo, het impressionisme èn de renaissance. In deze schilderijen zien we alleen vrouwen en wilde dieren. Ze tekenen haast transparant af tegen de romantische pastelkleurige landschappen (in soms surrealistische kleuren) en ze lijken zich over te geven aan hun oerinstincten. De vrouwen worden hier zowel getoond als kwetsbaar en als machtig roofdier. Khatibi: "Ik denk dat de kern van mijn praktijk gaat over onze primaire impulsen, bestialiteit en onze relatie tot machtsstructuren. Ik stel vragen over onze dubbelzinnige relatie met dominantie en onderwerping. Ik ben geïnteresseerd in onze ambivalente aard ten aanzien van macht, geweld en sensualiteit, en hoe nauw ze verwant kunnen zijn.” Deze reeks is een hedendaagse interpretatie van het surrealisme en was deze zomer dan ook te zien in de surrealistische tentoonstelling ‘De Tranen van Eros’ in het Centraal Museum in Utrecht.
Sanam Khatibi, Thallium, 2020, rodolphe janssen.
Eerder toonde Khatibi solotentoonstellingen in onder meer The Cabin in Los Angeles, de stad waar ze ook een residentie voltooide. In de tentoonstelling in rodolphe janssen is daarnaast ook haar meest recente werk te zien: een reeks interpretaties van het klassieke vanitasgenre, waarin verwelkte bloemen, schedels, gevallen objecten en uitgedoofde kaarsen een visuele metafoor vormen voor ijdelheid, sterfelijkheid en daarmee de zinloosheid van het leven. Khatibi geeft een volledig eigen en vooral ook eigentijdse draai aan het klassieke genre uit de zeventiende eeuw.
Sanam Khatibi, Laudanum, 2020, rodolphe janssen.
Het werk van Genesis Belanger levert een interessant contrast op met het werk van Khatibi. Maar ook haar werk is een surrealistische interpretatie van - en een commentaar op - dezelfde maatschappij en de rol van vrouwen daar in. Belanger groeide naar eigen zeggen op als dochter van twee hippies en haar jeugd werd dan ook gekenmerkt door verschillende verblijfplaatsen in Amerika. Ze volgde verschillende designopleidingen in New York en Chicago en liep stage bij Moschino in Milaan — waar ze de grens tussen mode en kunst als heel dun ervaarde. Daarna maakte ze vijf jaar rekwisieten voor reclameshoots, voor modemerken als Chanel en Tiffany’s. Belanger was toch op zoek naar meer verdieping en volgde nog een master in ‘gecombineerde media’ aan Hunter College in New York. De kunstenaar eigent zich stereotype beelden rondom ‘vrouwelijkheid’ toe en levert er tegelijkertijd op eigenzinnige wijze kritiek op. Dat zijn niet toevallig het soort objecten dat ze in haar carrière als ‘prop’-stylist mede hielp te verkopen. Belanger: “De reclamewereld bestaat uit briljante mensen die beeldtalen gebruiken om ons verlangen te manipuleren, allemaal in dienst van het kapitalisme. Afgezien van morele oordelen, vind ik dit fascinerend. Schoonheid is niet leeg; het kan een krachtig hulpmiddel zijn.”
Genesis Belanger, What's love got to do with it, 2020, rodolphe janssen.
Haar objecten bestaan onder meer uit haast gefetisjeerde frisgelakte vrouwennagels, damestassen, pumps, sigarettenpeuken en lippenstiften: allemaal in onschuldig ogende snoepkleuren. Ze geeft deze alledaagse voorwerpen menselijke trekjes, waardoor ze op een ongemakkelijk en vreemd niveau op ons beginnen te lijken. Belanger maakt gebruik van humor en surrealistische elementen om de implicaties, veronderstellingen en (niet-zo-)verborgen boodschappen achter deze symbolen aan de kaak te stellen, in een commerciële wereld waarin vrouwzijn veelal vereenvoudigd en geabstraheerd wordt, en vrouwen vaak gereduceerd worden tot gebruiksvoorwerp. Belanger: ”Ik wilde narratieven tonen die betrekking hebben op de complexiteit van vrouwen.” Ze introduceert ook valse symbolen van de bevrijding van vrouwen, dingen die ons door reclamemakers aangepraat zijn, zoals oncomfortabele bh’s, pastelkleurige kalmeringsmiddelen en grote handtassen (die in Belangers interpretatie tanden hebben ter vervanging van een rits). Ze gebruikt voor haar objecten ‘sad pastel’-kleuren, die vrolijk, nostalgisch en onschuldig ogen, maar tegelijkertijd ook een donker randje hebben: alsof ze verkleurd zijn door de nietsontziende zon. Ze glazuurt haar werken niet, maar voegt in plaats daarvan poederpigmenten toe aan de klei.
Genesis Belanger, Famished, 2020, rodolphe janssen.
Belanger observeert bovendien een wereld die steeds surreëler wordt, waarbij we van steeds minder op lijken te kijken. “Ik denk dat dit rechtstreeks verband houdt met het idee van het griezelige (‘uncanny’), iets dat vertrouwd zou moeten zijn, maar in plaats daarvan vreemd en ongemakkelijk aanvoelt. Even leek het alsof we politiek gezien vorderingen maakten in de richting van onze doelen van waardigheid en respect voor iedereen. Maar dan (poef!) in een rookwolk zijn we opeens een land dat de hakken in het zand zet om juist de heteronormatieve, witte, patriarchale, vermoeide en oude status quo te ondersteunen.”
De solotentoonstellingen ‘Cyanide’ en ‘The Party’s Over’ zijn nog tot en met 30 januari te zien bij rodolphe janssen in Brussel.
Let op: raadpleeg voorafgaand aan een bezoek altijd de website van de galerie in verband met mogelijke lokale en nationale verscherpingen van het coronabeleid.
