10 september 2024, Wouter van den Eijkel
Het atelier van... Sjoerd Knibbeler
Hoe maak je de wind zichtbaar? Het was een vraag die fotograaf Sjoerd Knibbeler twaalf jaar terug bezighield. Hij vond antwoorden in de exacte wetenschap en sindsdien werkt hij veel samen met wetenschappers. Afgelopen voorjaar was hij bijvoorbeeld artist-in-residence aan het Nils Bohr Instituut in Kopenhagen, waar hij twee maanden meedraaide met een onderzoeksgroep die zwarte gaten en zwaartekrachtgolven bestudeert. Op dit moment monteert hij de opnames die hij daar maakte.
Voor de nieuwe serie Passanten die nu bij ROOF-A te zien is, richt Knibbeler zijn aandacht op het materiaal dat overblijft na de verbranding van restafval. In Delfzijl bezocht hij de energiecentrale van EEW waar het restmateriaal in bergen op het terrein ligt. In de energiecentrale wordt energie teruggewonnen uit restafval door het op duurzame wijze te verbranden. Metalen, glas, keramiek en steen doorstaan het proces, maar worden in de ovens vermalen en met as vermengd tot een soort zware, grijze en zwarte grit. Als een strandjutter mocht Knibbeler door de bergen struinen en meenemen wat hem opviel. In zijn atelier maakte hij er sculpturen van die hij vervolgens fotografeerde.
Passanten van Sjoerd Knibbeler is van 14 september tot en met 19 oktober te zien bij galerie ROOF-A in Rotterdam. ROOF-A toont de serie ook op Unseen en Paris Photo.
Je bent fotograaf maar maakt de objecten die je fotografeert. Ik kan me voorstellen dat je niet alleen lampen voor fotografie hebt, maar ook aardig wat machines. Kan je beschrijven hoe de ruimte eruitziet?
Mijn atelier is een klaslokaal op de begane grond van oude basisschool, met uitzicht op een weelderige tuin. Een grote vijgenboom bij het raam zorgt voor veel schaduw, maar toch valt er nog genoeg natuurlijk licht naar binnen door de hoge ramen. Scheuten van de rozenstruik groeien door een kier in een van de kozijnen naar binnen. De wandkasten die de achterwand bedekken zijn gevuld met expositieprints, apparatuur, gereedschap, materialen en modellen. Er staat een tekenladekast in de ruimte die ook dienstdoet als snijtafel. In de betegelde haardstede waar ooit de kachel brandde staat nu de boekenkast. De vierde wand gebruik ik als achtergrond voor shoots en laat ik zoveel mogelijk leeg, net als het vloeroppervlak zelf. Tafels en kasten in de ruimte staan op wieltjes, zodat ik alles makkelijk kan verplaatsen en de ruimte kan aanpassen voor wat ik nodig heb: Een werkplaats, een fotostudio of een klaslokaal voor mijn studenten. Ik kan de ruimte ook volledig verduisteren en er een doka van maken.
Sjoerd Knibbeler, Passant #04, 2023, ROOF-A
Hoe ziet een typische atelier dag eruit? Heb je routines, staat er muziek aan of liever niet, ontvang je bezoek of houd je de deur het liefst dicht?
Ik start altijd om acht uur met een kop koffie. Na een blik op mijn agenda en email probeer ik de ochtend zoveel mogelijk voor mezelf te houden, dan is mijn concentratie op z’n best. Op dit moment ben ik foto- en videomateriaal aan het terugkijken dat ik in april en mei tijdens een residency in Kopenhagen heb geschoten. De selectie, edits en montage gebeuren grotendeels in de computer, maar er slingeren ook notities, to do lijstjes, boeken en schetsen rond die ik daarvoor nodig heb. Het is alweer jaren geleden dat ik met video heb gewerkt en ik moet er echt weer inkomen. Voor elk werk of serie werken zoek ik een passende benadering, waardoor ik mezelf regelmatig nieuwe technieken aanleer, of kennis op moet frissen. Dat vergt concentratie en stilte. Tijdens shoots of beeldbewerking vind ik het heerlijk om muziek te luisteren. Dan kan ik helemaal opgaan in het werk en lang blijven kijken, aanpassen, testen, veranderen en opnieuw kijken, enz. Op zulke momenten werk ik het liefst alleen, maar ik ontvang ook graag bezoek om werk te bespreken of gewoon bij te kletsen hoe de zomer was.
Sjoerd Knibbeler, Passant #02, 2023, ROOF-A
Ooit heb je geprobeerd om een tornado en een vallende ster na te maken. Beginnen jouw projecten vaak met zo’n ingeving?
Werk begint vaak vanuit een meer algemene, vage fascinatie voor onderwerpen die me aanspreken, maar waar ik nog niet mijn vinger op kan leggen. Dan ga ik lezen over klimaatwetenschap, lucht- en ruimtevaart of geo-engineering of breng ik een bezoek aan een onderzoeksinstelling of lab om experts te spreken en foto’s te maken. Vanuit die ervaringen volgen de ingevingen vaak vanzelf.
Ik denk dat ieder ander zo’n project meteen aan de kant zou schuiven, omdat het vrijwel onmogelijk, waarom doe jij dat juist niet?
Omdat het een fantastisch gevoel geeft als je het toch voor elkaar krijgt! En al helemaal als je het samen doet. Voor ‘Falling Star’ werkte ik samen met wetenschappers en technici in een windtunnel lab. Aanvankelijk kostte het me echt wat moeite om deze mensen te overtuigen van de waarde van het experiment. Het is natuurlijk geen harde wetenschap, het gaat mij om de verbeelding van een idee. Maar tijdens de eerste testen kwamen ze toch even kijken hoe het ging en waren ze allemaal direct verwonderd door wat ze zagen. Dan zie je die breinen aanslaan en kunnen ze alles wat ze zien verklaren. Daar kan ik enorm van genieten.
Sjoerd Knibbeler, Falling Star, 2016, ROOF-A
Veel van je werk gaat over technologie en wetenschap. Hoe ontstond die fascinatie voor wetenschap/natuurkunde en technologie en zie je raakvlakken tussen de wetenschap en kunst?
Ik ben opgegroeid met een verrekijker en een microscoop, telde vogels en schepte waterdieren uit de poel om ze te bestuderen. Pas later kwam daar een fotocamera bij, maar het observeren zat er al vroeg in. Verder denk ik dat altijd wel een fascinatie heb gehad voor de lens: Voor de mogelijkheid om je oog te verlengen om anders te kijken en meer te zien. Zo’n twaalf jaar geleden ontstond het idee om wind te gaan fotograferen. Hoe breng je iets dat onzichtbaar is in beeld? Hoe doen anderen dat? Ik kwam uit bij de exacte wetenschap en toen viel er iets op z’n plek. Een soort herkenning denk ik, in de onderwerpen die bestudeerd worden en de vragen die gesteld worden: daar wil ik werk over maken. Sindsdien ontmoet ik mensen uit allerlei onderzoeksgebieden met wie je fascinaties deelt. Mensen die met enorme ambitie en enthousiasme werken aan grote, fundamentele vragen. Antwoorden vinden ze misschien nooit, maar in de zoektocht worden er zoveel nieuwe vragen ontdekt: Dat herken ik wel haha!
Medio september opent je nieuwe show bij ROOF-A, hij bestaat een fotoserie van stalen sculpturen geplaatst tegen een zwarte achtergrond op een grijze rotsachtige ondergrond. De sculpturen zijn voormalige technische objecten, hun vorige functie is onduidelijk en de huidige evenmin. Waar kijken we precies naar?
Het materiaal dat overblijft na de verbranding van restafval. Het ligt in grote bergen op het terrein van een energiecentrale in Delfzijl. Daar wordt energie teruggewonnen uit restafval door het op duurzame wijze te verbranden. Metalen, glas, keramiek en steen doorstaan dit proces, maar worden in de ovens vermalen en met as vermengd tot een soort zware, grijze en zwarte grit. Ik mocht als een jutter over deze bergen struinen en waar mijn oog op viel heb ik meegenomen naar mijn atelier om er daar mee aan de slag te gaan.
Sjoerd Knibbeler, Exploded view #171, 2017, ROOF-A
Hoe ontstond dit project?
Begin 2022 werd ik benaderd door een art consultant via een bevriende Berlijnse galerie. Ze was voor een cliënt op zoek naar een Nederlandse kunstenaar. Het bleek een Duits bedrijf te zijn dat afval verwerkt tot energie: EEW - Energy from Waste. De directie kwam op atelierbezoek en vertelde me over hun art program, waarvoor ze jaarlijks een fotograaf uitnodigden om te reageren op een bepaald aspect van het bedrijf. Drie Duitse fotografen waren me voorgegaan met series gemaakt in verschillende centrales. Prachtig werk, maar dat zag ik mezelf niet doen. We hebben samen andere mogelijkheden verkend en ik werd uitgenodigd om het productieproces ter plekke te komen bestuderen. Tijdens dat bezoek viel mijn oog op de grote bergen as en grit en daar is het idee ontstaan.
Voor iemand die ooit een vallende ster wilde namaken is dit wel een fijne vraag: welk project zou je direct oppakken als je geld en tijd geen obstakel waren?
Ik onderzoek al een poos hoe ik radiosignalen van zwarte gaten kan opvangen en vertalen in een beeld. Verschillende ideeën, strategieën en ontwerpen zijn al de revue gepasseerd, maar het blijkt (natuurlijk) minder eenvoudig dan ik in eerste instantie dacht. Het zal een grote installatie moeten worden die zowel een antenne als een camera obscura is, ergens op een afgelegen plek in de openlucht. Ik heb al aardig wat enthousiaste knappe koppen en handige handen bij elkaar gebracht, maar extra geld en tijd zou zeer welkom zijn.
Sjoerd Knibbeler, Passant #19, 2023, ROOF-A
Waar werk je op dit moment aan?
Afgelopen voorjaar was ik artist-in-residence aan het Niels Bohr Instituut in Kopenhagen. Twee maanden meedraaien met een onderzoeksgroep die zwarte gaten en zwaartekrachtgolven bestudeert. Die theoretische natuurkunde is erg abstract en onnavolgbaar voor de meeste mensen, waaronder ikzelf. Maar de wetenschappers zelf zijn heel interessante mensen en de manieren waarop ze (samen)werken ook. Dus daar heb ik mijn camera op gericht en dat foto- en videomateriaal ben ik nu aan het uitzoeken en monteren.
