07 april 2024, Wouter van den Eijkel
Het atelier van... Sara Bachour
Kan je de juiste keuzes maken en besluiten nemen als alles mogelijk lijkt? De druk die jongere generaties daardoor ervaren is groot. Zo groot dat veel jongeren al voor hun 30e kampen met burn-out verschijnselen. Daarover gaat 'The Burn-out Society', de groepstentoonstelling die nu bij PontArte te zien is.
Van Bachour is het werk Helping Hands te zien, een werk dat bestaat uit kussens van handgebaren die ze tijdens de pandemie in zelfhulpvideo’s tegenkwam. Door het bronmateriaal klinkt het misschien als een licht en ironisch onderwerp, maar niets is minder waar. Voor Bachour staan de handen voor solidariteit, troost of overeenstemming, tegelijkertijd zijn net zo behulpzaam als het vlakke beeld dat ze uitbeelden, want “het menselijk verlangen naar gemeenschap kan niet worden vervangen door een afbeelding”.
'The Burn-out Society', met werk van Sara Bachour, Elisa Verkoelen, Milena Dahl en Stef Lemmens, is nog tot en met 21 april te zien bij PontArte in Maastricht.
Momenteel heb ik twee ateliers. Een bevindt zich bij de Jan Van Eyck [Academie], een nette witte kubus met uitzicht op oude huizen in Maastricht, dat lijkt op een Vlaams schilderij. Het is een luxe om zo'n ruimte te hebben, want mijn gebruikelijke atelier is een echte werkplek waar ik alles zelf maak, van lijsten tot metaalbewerking, naaien en schilderen. Dit atelier is ook in Maastricht, nabij het Sphinxkwartier, met uitzicht op uitgestrekte nieuwe gebouwen die me terugbrengen naar de realiteit van het heden.
Je werkt in verschillende media, je maakt o.a. videowerk, installaties en sculpturen. Aan welk eisenpakket moet een studio voor jou voldoen?
Ik heb het geluk een ruim atelier te hebben met een breed scala aan gereedschappen, waardoor ik mijn werk volledig kan sturen. Daarom is organisatie essentieel. Bij het schilderen of werken met textiel moet ik zorgen voor een stofvrije omgeving, dus het draait allemaal om het opdelen en timen van alles op de juiste manier.
'The Burn-out Society' gaat over de druk die jongeren voelen om de juiste keuzes te maken in een maatschappij waarin alles maakbaar lijkt en die tegelijk met onoplosbare problemen kampt. Is dat iets wat je herkent? Lag de keuze om kunstenaar te worden/om naar een kunstacademie te gaan voor jou voor de hand?
Al op jonge leeftijd maakte ik kennis met kunst, mede omdat mijn moeder kunstgeschiedenis heeft gestudeerd en mijn vader architect was, maar het kunstenaarschap leek me nooit haalbaar om na te streven. Toen ik naar Nederland kwam voor de liefde, nadat ik radicale keuzes had gemaakt, leek het nastreven van kunst bijna onvermijdelijk. Kunst trok me aan omdat het alles omvat, inclusief het leven zelf. Het bevredigt mijn nieuwsgierigheid en biedt een eindeloze reis van ontdekking, bemiddeling en vertaling. Maar het is niet gemakkelijk om zo'n beslissing te nemen en er vrede mee te hebben. De samenleving vertelt ons dat alles mogelijk is, waardoor falen een persoonlijke kwestie wordt die is losgekoppeld van omgevingsinvloeden. Succes wordt vaak gemeten in kapitalistische termen, maar ieders idee van een succesvol leven verschilt.
Tijdens de pandemie heb ik veel tijd doorgebracht in mijn studio. Uit eenzaamheid, onzekerheid en angst zocht ik troost en gezelschap op het internet. Ik volgde het nieuws nauwlettend, bleef op de hoogte van de actualiteit en las veel reacties onder video's. Het voelde als op een virtueel plein waar stemmen vermengden, botsten en weerklonken in de digitale ether. Als een nieuwsgierige voorbijganger werd ik aangetrokken tot diverse ideeën en perspectieven. Het bekijken van gebruikersprofielen werd een ontdekkingsreis, een digitaal spoor dat me dieper leidde in de intieme maar tegelijk publieke verzamelingen van elke gebruiker.
Wanneer profielen openbaar waren, stuitte ik op verzamelingen van persoonlijke video's, sommige zelfgemaakt of verzameld uit andere bronnen. Net zoals de verzamelingen aan de muren van tienerkamers boden deze online collages een kijkje in de identiteit en levens van de makers.
In de overdaad aan content merkte ik een terugkerend thema op: een verzameling zelfhulpvideo's. Op dat moment kon ik hun eenzaamheid en existentiële angst relateren aan de mijne. In sommige video's namengoeroes of zelfverklaarde experts een autoritaire rol aan met zorgvuldig samengestelde benaderingen voor de camera.
Ik ben me ervan bewust hoe lichaamstaal uitspraken kan bevestigen of tegenspreken. Soms merk ik dat mensen mijn handbewegingen volgen in plaats van naar mij te kijken. Zijn mijn onzekerheden zichtbaar door mijn gebaren? Het kijken naar deze video's zorgde ervoor dat ik te veel afgeleid werd door handbewegingen. Ik vertaalde vervolgens deze handuitdrukkingen die ik in zelfhulpvideo's vond naar platte kussens die niet stevig genoeg aanvoelen om het gewicht van iemand te dragen.
Deze grote handen vertegenwoordigen gebaren van solidariteit, troost of overeenstemming, maar ze zijn net zo behulpzaam als het vlakke beeld dat ze uitbeelden. Het menselijk verlangen naar gemeenschap kan niet vervangen worden door een afbeelding.
Het viel me op dat je recentere werk vaak refereert aan televisie, internet en chatbots. Aan de serie All of the lives liggen stills uit televisiedocumentaires ten grondslag, in een ander werk verwerkte je comments onder een youtube-video en voor recent werk vormde de interactie met een chatbot het vertrekpunt. Kan je uitleggen waarom je het juist in die richting zoekt?
Ik denk dat we zeer vatbaar zijn voor de invloed van anderen, of het nu gaat om een vriend die praat over zijn favoriete wandelschoen, een tekenfilm die we als kind keken waaruit we (niet) "goede moraal" leerden, of een archetype aanwezig in verschillende media. Alles vormt onze perceptie van de werkelijkheid.
Tegenwoordig raken we eraan gewend dat we de helft van ons leven online doorbrengen (of de tijd besteden aan het consumeren van media). Toch weet niemand wat de effecten zijn van het mengen van een constante stroom van informatie van bedrijven, overheden, vrienden, vreemden en bots. In mijn recente werken verken ik graag dit medialandschap. Het voelt alsof ik een petrischaal aan het bouwen ben waarin ik steeds nieuwe bacteriën blijf toevoegen.
Wanneer je op die ongerelateerde comments stuit of die ervaring met die chatbot, weet je dan direct dat dat materiaal is voor een werk? Hoe gaat dat in zijn werk?
Ik heb geen methode, wat frustrerend kan zijn maar ook heel spannend is, omdat ik nooit weet wanneer "niets" tot "iets" leidt. Het is als liefde; het is onmogelijk om bewust te redeneren.
In het geval van de opmerkingen kwam ik ze tegen tijdens het kijken naar een nieuwszender. Wat me opviel, is dat ze niets te maken hadden met het onderwerp van het nieuwsitem. Het deed me nadenken over de redenen achter dergelijke gebeurtenissen: ik had een negatieve interpretatie - "wat er ook gebeurt in de wereld, doet er niet toe of is net zo relevant als de kleine dingen die in mijn dagelijks leven gebeuren," een positieve interpretatie - "kijk, mijn leven in al zijn eenvoud doet er ook toe," of het kunnen eenvoudigweg bots zijn die als agenten van chaos optreden. Deze onbeantwoorde vragen vormen de basis van dat specifieke werk.
In het geval van de AI-chatbot was het de laatste gedachtegang die ik had over AI. Ik keek naar een video-essay over de rol van het personage Jack in de film Titanic. In de plot kon hij sterven, omdat hij zijn rol als katalysator voor de transformatie van Rose had vervuld. Dat bracht me op de gedachte dat de opkomst van AI het debat over ethiek en de filosofie van het mens-zijn urgent heeft gemaakt, en daarmee hopelijk de koers van de samenleving verlegt. Misschien zal het ons dwingen om te vertragen en onszelf af te vragen wie we zijn.
Omdat je in veel verschillende media werkt, vroeg ik me af wat er eerst is: het idee of het medium?
Het is een samenwerking; ik zie het ene niet los van het andere. Bijvoorbeeld, de optische eigenschappen van een grijze reflecterende tas die lijken op een digitaal object in de echte ruimte deden mij fantaseren over een mogelijke outfit voor een toekomstige werker die probeert een robot te imiteren (en vice versa). Dit verhoogde mijn bewustzijn van het AI-discours. Alles heeft potentieel.
Binnenkort is een werk van jou te zien in het Bonnefanten museum; wat kunnen we daar verwachten?
De presentatie in het Bonnefanten maakt deel uit van het LBK Stipendium, gericht op het stimuleren van het werk van kunstenaars die in Limburg wonen. In deze tentoonstelling, die op 15 juni opent, zal ik een verzameling werken presenteren: verschillende verhalen van online ontmoetingen. Ik geef er de voorkeur aan de verrassing niet te bederven door te veel te onthullen. Je bent van harte welkom om ze zelf te komen ervaren.
Je zit nu nog op de Jan van Eyck Academie. Als je die opleiding afrondt, sta je op eigen benen. Wat hoop je de komende 5 jaar te doen?
De Jan Van Eyck [Academie] heeft al deuren voor mij geopend, vooral in Italië, mijn vaderland, wat ontzettend spannend is.
Waar werk je op dit moment aan?
Op dit moment werk ik aan enkele keramische beelden van hagedissen op modems. Het idee is ontstaan door een bericht dat ik op Reddit zag waarin iemand vroeg waarom een gekko elke dag terugkwam om op hun internetrouter te zitten. Ik vond dat deze afbeelding, in zijn eenvoud, een aspect van onze relatie met technologie overbracht: als er niets anders is, volstaat iedere bron van "warmte".
