16 december 2022, Flor Linckens
Het verval en de transformatie van klassieke filmpaleizen
Tot en met 21 januari is in Galerie Fontana in Amsterdam de tentoonstelling ‘Theaters’ te zien, waarin de gelijknamige fotoserie van kunstenaarsduo Marchand & Meffre gepresenteerd wordt. Daarin zie je bioscopen in vervallen staat of zoals je ze zelden eerder zag: omgebouwd tot busdepot, sportschool, magazijn, drogist, kerk, bingohal, disco of gymzaal.
Met name in de Verenigde Staten staan deze bioscopen symbool voor vervlogen tijden, als monument voor de Amerikaanse cultuur en waarden van de 20e eeuw. Mede omdat er, net als de beroemde shopping malls, zo intens veel van zijn, soms als gevolg van bepaalde belastingvoordelen. Ze lijken op zoveel andere gebouwen die langzaam uit ons straatbeeld (dreigen te) verdwijnen: van videotheken en reisbureaus tot zonnebankstudio’s. Tegelijkertijd spreken bioscopen veel meer tot onze verbeelding, door hun inherente belofte van escapisme, glamour en avontuur.
Veel van de door Marchand & Meffre vastgelegde bioscopen werden in de jaren 10 en 20 van de vorige eeuw gebouwd, luxe panden die de hoogtijdagen van de cinema belichamen. Gebeurtenissen als een beurscrash, een oorlog, suburbanisatie, maatschappelijke veranderingen en de komst van de televisie zorgden voor een terugval in bioscoopbezoek, dat eind jaren zeventig en tachtig deels aantrok door de komst van de blockbuster, met films als Jaws. Op dit moment zorgen streamingdiensten (de Golden Age of Television) in combinatie met een teruglopend besteedbaar inkomen opnieuw voor een significante daling in bezoekers, met name voor commerciële bioscopen. Veel van hen zijn hierdoor in de afgelopen decennia gesloopt of hebben een herbestemming gekregen. Marchand & Meffre zijn gefascineerd door het concept van stedelijke ruïnes en reisden met een grootformaat 4×5″ camera de hele wereld af om de overblijfselen van de meest bijzondere bioscopen vast te leggen: van New York en Philadelphia tot Tanger en Buenos Aires.
Yves Marchand en Romain Meffre werden in 1981 en 1987 geboren in de buitenwijken van Parijs. In 2002 besloten ze hun krachten te bundelen. Beide fotografen delen een interesse voor hedendaagse ruïnes en in 2005 starten ze een project waarin ze het verval van Detroit vereeuwigen, de Amerikaanse stad die was verworden tot een spookstad. Deze serie was in 2012 te zien in Galerie Fontana.
De fotografen zijn met name geïnteresseerd in het menselijke verhaal achter deze ruïnes. Wat zeggen ze over belangrijke veranderingen binnen onze (kapitalistische) maatschappij en, minder expliciet, over onze denkwijzen en wat we belangrijk vinden? Hun werk gaat tegelijkertijd ook over metamorfose en ons vermogen om ons aan te passen aan nieuwe tijden in een snel veranderende wereld. In die zin fungeren ze als een spiegel. Toch gaat de serie minder over nostalgie dan over het onvermijdelijke verstrijken van de tijd. Het zou ook onterecht zijn om met een al te weemoedige of rooskleurige blik te kijken naar deze beelden: er is immers een reden waarom deze bioscopen zich in deze staat van verval of verbouwing bevinden, er is simpelweg niet genoeg vraag naar. Daarnaast tonen de fotografen ook een bepaalde schoonheid temidden van de destructie en transformatie.
Marchand & Meffre: ”Tijdens onze bezoeken aan deze ruïnes proberen we ons altijd te concentreren op opmerkelijke gebouwen waarvan de architectuur in zekere zin de psychologie van een tijdperk en een systeem belichaamt. We observeren de metamorfose van het proces van verval.”
Voor hun eerdere serie ‘Gunkanjima’ legden de fotografen het eiland Hashima vast, zo’n vijftien kilometer van Nagasaki. Dat eiland was ooit een belangrijke locatie voor steenkoolwinning, wat zorgde voor een gigantische instroom aan nieuwe bewoners. Na het sluiten van de mijn in 1974 verlieten deze mensen het eiland weer, waardoor het meest dichtbevolkte stukje van Japan ineens een soort spookeiland werd dat symbool staat voor de manier waarop veel mensen de natuur zien: als een bron die dient te worden uitgeput.
De serie ‘Theaters’ van Marchand & Meffre is enerzijds een ode aan de schoonheid en geschiedenis van vooroorlogse filmpaleizen. De fotografen leggen de architectonische diversiteit van deze bioscopen vast die in een veelheid aan stijlen gebouwd werden: van art nouveau, art deco en Bauhaus tot neorenaissance en neogotiek. Anderzijds leggen ze ook de bizarre herbestemmingen vast. Het contrast tussen de gymzaal en de originele details van de bioscooparchitectuur is zo groot dat het ergens ook laat denken aan het ludieke Instagramaccount Great art in ugly rooms. Als kijker weet je haast niet wat je erger vindt: een knalgele gymzaal in een prachtige bioscoop of de afbladderende verf, het puin en vernielde plafonds in de leegstaande panden. Die laatste beelden hebben bovendien een haast apocalyptisch randje: is dit hoe de wereld er over enige decennia uit zou zien als de mensheid zou uitsterven? De beelden uit de serie werden begin dit jaar gepubliceerd in het fotoboek Movie Theaters.
De werken van Marchand & Meffre werden onder meer opgenomen in de collecties van The Ford Foundation, Fondation Carmignac, het Deutsches Filminstitut, het Detroit Institute of Arts, Fondation Hermès, Maison Européenne de la Photographie en de JP Morgan Chase Art Collection. Hun werk is veelvuldig tentoongesteld en verscheen in verschillende publicaties, waaronder de New York Times, The Guardian, The British Journal of Photography en TIME Magazine.
