09 september 2022, Wouter van den Eijkel
Jaya Pelupessy - Manufactured Manual
Als we Jaya Pelupessy in zijn Utrechtse atelierwoning spreken is hij opgetogen, want heeft hij net te horen gekregen dat hij niet één, maar twee presentaties heeft op Unseen. Naast een presentatie van werken uit zijn laatste serie Manufactured Manual op de beursvloer door Galerie Caroline O’Breen, is zijn eerste werk videowerk RGB Birds geselecteerd voor Unbound. Geen gekke keuze voor een tentoonstelling die de grenzen van fotografie verkent, want Pelupessy’s werk is een groot onderzoek naar reproductietechnieken, met een nadruk op het proces, en de constructies die achter beelden schuilgaan.
Camera’s die ook kunnen bellen
“We hebben tegenwoordig allemaal een camera op zak die kan bellen,” zegt Pelupessy grappend. “De manier waarop we communiceren middels fotografie is in de afgelopen jaren is gigantisch toegenomen. Als een vriend mij appt en vraagt hoe het gaat en stuur ik hem een foto terug. Dat is inmiddels normaal en dat komt door de smartphone. Mijn werk is niet zozeer belerend, maar de constructies achter een beeld blootleggen vind ik in de maatschappelijke context superrelevant.”
Het gegeven dat beelden niet onschuldig zijn, maar juist het resultaat zijn van keuzes vormde ook de aanleiding voor Pelupessy (NL, 1989) om de kunstacademie te gaan doen. Dat besef ontstond toen hij een totaal andere foto zag van een bekende gebeurtenis; het neerhalen van een groot standbeeld van Sadam Hoessein in Bagdad. Op de foto die het Westen en Pelupessy bereikte, stond een groep mannen te juichen omdat Irak bevrijd was. Op de andere foto, genomen vanuit een andere hoek en van verder weg, zag je om de juichende mannen heen een veel grotere groep vertwijfelde Iraki’s.
Jaya Pelupessy, Untitled for the series Another Observer 2013
Naast de deconstructie van beelden werd het tonen van het maakproces een belangrijk onderdeel van Pelupessy’s werk. Een jaar voor zijn afstuderen overleed Pelupessy’s vader en stond zijn wereld op zijn kop. Hij zag dingen die er niet waren en besloot hier werk over te maken..Zo fotografeerde hij het water uit een plantenspuit door in te flitsen. Tegelijk fotografeerde hij de set waar hij de foto maakte en zijn hand met daarin de spuit. Terugblikkend zegt Pelupessy: “Ik ben toen een onderzoek gestart naar technische reproductieprocessen en de totstandkoming daarvan en daarbinnen meander naar verschillende technieken, uitingen en verschillende onderzoeken.”
Studio Sculptures
In de series die daarop volgen werkt Pelupessy dat principe steeds verder uit: “Het proces werd onderdeel van het eindproduct. In plaats van te focussen op het eindproduct, was ik bezig met de vraag hoe ik de totstandkoming van een werk even waardevol kon maken als het eindproduct.” Zo plaatste Pelupessy voor de serie Studio Sculptures (2017-heden) de instrumenten voor het afdrukken van een foto op een sokkel. “Ik ben de instrumenten gaan fotograferen zodat ze een autonome waarde kregen en op zichzelf konden staan. De sokkel was een manier om een monumentaliteit te geven aan analoge instrumenten om tot beeld te komen, zoals een ontwikkelschaal, een reflectiescherm of doka-klemmetjes. De beelden hadden een hoge mate van esthetiek, maar daar was ik als maker niet naar op zoek. Ik vind de weg ergens naartoe vaak interessanter dan het eindproduct vandaar mijn focus op het proces.”
Jaya Pelupessy, Reflector Screen - The Studio Sculptures
“De vraag was: wat wil ik met die beelden doen? Als ik een tentoonstelling heb, maak ik een maquette van de ruimte van 1:5 om te zien hoe ik het wil vormgeven. Vervolgens maakte ik foto’s van de maquette om te zien hoe de tentoonstelling eruit zou komen te zien. Het gebeurde zo nu dan ik de foto’s uit de maquette mooier vond dan dat de tentoonstelling was geworden. Toen ik verzoek kreeg van mijn galerie om een tentoonstelling te maken, maakte ik weer een maquette en toen viel het kwartje: die foto’s uit de maquette zijn de foto’s die ik ga presenteren in de galerie. Als het werk vervolgens wordt aangekocht door een verzamelaar, kom ik bij die mensen thuis en maak een maquette van die locatie waar het werk komt te hangen. Zo reageert het werk altijd op de ruimte waarin het hangt”.
Jaya Pelupessy, Developing Tray Edition Nederlands Fotomuseum, 2021 Installation Shot, Gallery of Honour of Dutch Photography at Het Nederlands Fotomuseum
Daarmee is ieder werk uit deze daarmee site-specifiek en dus uniek. Iets wat lijnrecht ingaat tegen de dupliceerbaarheid die zo typerend is voor het medium fotografie. Ook dat is een rode draad in het werk van Pelupessy.
Manufactured Manual
In Manufactured Manual, de serie fotocollages die op Unseen te zien is, komen al deze lijnen samen. Het beeldmateriaal is ontleend aan de handleidingen fotografie die Pelupessy de afgelopen 15 jaar verzamelde. “Wat me aanspreekt in die handleidingen is de functionaliteit en de esthetiek van de fotografie, maar vooral dat het fotografie is die over fotografie gaat. Het is fotografie die zichzelf probeert uit te leggen. Dat laatste element vind ik het belangrijkste omdat het de constructies achter zichzelf probeert bloot te leggen en ik dat in mijn werk ook probeer te doen. Daar zit eenzelfde soort Droste-effect in als in de Studio Sculptures”
Net als in de serie Studio Sculptures spelen de gereedschappen waarmee een foto wordt afgedrukt een prominente rol. Bij Manufactured Manual gaat Pelupessy nog een stap verder en verheft hij het gereedschap tot het werk zelf door zijn collages middels meerdere (kleuren)belichtingen te belichten op een zeefdrukraam. “Normaal gesproken wordt een zeefdrukraam gebruikt om heel veel beelden mee af te drukken maar door het zeefdrukraam zelf in te zetten als het eindproduct saboteer je die functie.”
Om met verschillende kleuren te kunnen belichten op een zeefdrukraam moest Pelupessy uitvinden hoe hij aan transparante zeefdrukemulsie pigmenten kon toevoegen en het raam voor iedere kleur kon belichten. Een proces van trial and error dat hem twee jaar kostte en mogelijk werd gemaakt door het K.F. Hein stipendium. “Ik zit tussen een uitvinder een kunstenaar in. Als ik een aanvraag indien, schrijf ik vaak dat ik in mijn werk methodes ontwikkel die ik niet volledig in de hand heb, zodat het werk me kan blijven verrassen. Dat is absoluut waar, maar de keerzijde is dat het heel vaak misgaat en vrij veel doorzettingsvermogen vraagt.”
Jaya Pelupessy, Collage #6 - Manufactured Manual
De collages van Manufactured Manual bestaan niet alleen uit beeldmateriaal uit handleidingen voor fotografie. Het instructieve karakter van de handleidingen zie je bijvoorbeeld terug in Collage #6 in de zwartwitopnames van een jonge vrouw, telkens met een andere belichting. Tegelijk tonen de collages ook de manier waarop we vandaag de dag omgaan met fotografie. Naast de opnamen van de jonge vrouw is een vaas driemaal afgedrukt, en wel op zo’n manier dat je automatisch denkt aan het klonen van foto’s in Photoshop of aan vensters en tabs die openstaan op een computer.
RGB Birds op Unbound
Op Unbound is RGB Birds te zien, Pelupessy’s eerste filminstallatie. Een verhaal is er niet, de film toont slechts een papegaai; een verwijzing naar het reclamemateriaal van filmproducenten als Kodak en Fuji, waarop je kon zien hoe mooi hun kleurenfilms waren. Pelupessy zet dit in om te laten zien dat ook oudere technieken zoals analoge film en fotografie een vorm van regie in zich dragen. Kleuren komen niet zomaar tot stand maar zijn het resultaat van menging, en dus van keuzes.
Jaya Pelupessy, RGB Birds
Voor RGB Birds haalde Pelupessy de kleurlagen uit elkaar door drie papegaaien te filmen: één die goeddeels rood was, een groene en een blauwe (Red, Green, Blue, RGB). Elke vogel filmde hij afzonderlijk. Vervolgens monteerde hij alle losse beelden achter elkaar tot een film. De 16mm film wordt in de installatie langs drie projectoren geleid om daarna weer samen te komen op het projectievlak. Zo ontstaat de uiteindelijke kleur door mening van de beelden op het projectievlak. Als een van de vogels beweegt buiten de overlappend deel, houdt de kleurmening op en zie je de kleur van de drie papegaaien. Een ingebouwde deconstructie.
