09 june 2022, Flor Linckens
Esther Kokmeijer: een paradoxale combinatie van kracht en kwetsbaarheid
Wie het werk van Esther Kokmeijer voor het eerst bekijkt ziet misschien niet direct een link tussen de uiteenlopende onderwerpen die de kunstenaar behandelt in haar werk. Toch valt er wel degelijk een terugkerend thema te herkennen: onderwerpen en gebieden die getekend worden door een paradoxale combinatie van kracht en kwetsbaarheid. Tot en met 2 juli is een greep uit haar werk te zien in een solotentoonstelling in Galerie Vriend van Bavink in Amsterdam.
Wat het werk van Kokmeijer zo interessant maakt is dat ze tegelijkertijd lijkt te denken als kunstenaar en als wetenschapper. Ze rondde dan ook zowel een studie af in grafische vormgeving als een minor in Arctic and Antarctic studies aan Rijksuniversiteit Groningen. De werkwijze van Kokmeijer wordt getekend door haar vele reizen over de wereld. Zo stelde ze zichzelf twee decennia geleden het doel om het middelpunt van ieder continent te bezoeken. Dat lukte overal, behalve in het onherbergzame Antarctica. Maar ze raakte direct gefascineerd door het prachtige en genadeloze landschap en de interessante geopolitieke geschiedenis die er aan ten grondslag ligt. Inmiddels werkt ze er bijna tien jaar als terugkerende gids en fotograaf en is het continent — dat ruim veertien miljoen vierkante kilometer bedekt — een terugkerend onderwerp in haar praktijk.
Esther Kokmeijer, Ownership and Pioneering on Ice 1, 2019, Galerie Vriend van Bavink
Antarctica is het meest beschermde, maar ook het meest bedreigde gebied ter wereld. Het is samen met de hoge oceanen, de atmosfeer en de ruimte één van de vier ‘Global Commons’, gedeelde gebieden die officieel aan niemand toebehoren. Eind jaren vijftig, temidden van de Koude Oorlog, zorgde de ondertekening van het Verdrag inzake Antarctica er voor dat het continent in het teken zou komen te staan van wetenschappelijk onderzoek en bescherming van het lokale ecosysteem. Twaalf landen, waaronder de VS en de Sovjet-Unie, spraken af dat alle militaire activiteiten verboden zouden worden in dit terra nullius, dit niemandsland. In 2019 was het verdrag ondertekend door 54 landen.
Maar door de opwarming van de aarde loopt het continent alsnog gevaar; zodra de belangrijkste ijskappen daar smelten zal het zeeniveau wereldwijd tussen de drie en zes meter stijgen. Het gebied heeft bovendien grote economische waarde in termen van grondstoffen en heeft daarmee een inherent potentieel voor toekomstige conflicten, net zoals de Noordpool. Voor de serie ‘Ownership and Pioneering on Ice’ zocht Kokmeijer naar nieuwe en historische landkaarten van het continent waarop verschillende belangen naar voren komen. Als statement wist ze alle informatie uit met Tipp-ex: de kunstenaar stelt dat het continent ongerept en beschermd moet blijven, meer informatie over het gebied kan op termijn alleen maar zorgen voor grootschalige geopolitieke en milieutechnische problemen.
In 2020 richtte Kokmeijer ANTARKTIKOS op, een tijdschrift over Antarctica waarin kunstenaars en wetenschappers reflecteren op het gebied. Wetenschappers en kunstenaars kijken namelijk allebei op een unieke manier naar het continent: met bewondering, vanuit een wens om het gebied te beschermen zonder dat daar territoriale claims aan te pas komen.
Esther Kokmeijer, De Grondwet in porselein, 2022, Galerie Vriend van Bavink
Naast werk over Antarctica vind je in de tentoonstelling in Galerie Vriend van Bavink ook werk uit haar andere reeksen, waaronder cyanometers die zijn geïnspireerd op het werk van de wetenschapper Horace-Bénédict de Saussure en porseleinen reproducties van twee belangrijke historische documenten: de Nederlandse Grondwet van 1848 en het Plakkaat van Verlatinghe uit 1581 — een onafhankelijkheidsverklaring waarmee de Habsburgse koning Filips II werd afgezet als leider. De Nederlandse Grondwet werd voor het laatst ingrijpend gemoderniseerd in 1983 maar de basis van de Grondwet zoals we hem nu kennen ligt in de versie uit 1848: het resultaat van een vreedzame revolutie onder leiding van Thorbecke waardoor we op dit moment leven in een parlementaire democratie. Kokmeijer voerde deze documenten uit in flinterdun porselein, overgenomen en ingebrand vanaf het originele document. Dat levert een versie op die tegelijkertijd kwetsbaar en sterk is, een perfecte metafoor.
