Hoe ziet het ideale atelier eruit? Hoeveel tijd spendeert een kunstenaar in zijn atelier? Is het een heilige plek? In de reeks ‘Het atelier’ deze week: Susanne Khalil Yusef, van wie momenteel een solo-expositie te zien is in het Noord Brabants Museum, op Art Rotterdam (Prospects), OBJECT Rotterdam en in het Valkhof Museum te Nijmegen.
Gaat u iedere dag naar uw atelier?
Het liefste ga ik zo goed als iedere dag naar mijn atelier. Dat lukt vaker niet dan wel, omdat ik veel op andere locaties ben, bijvoorbeeld op plekken waar ik werk laat uitvoeren of in ruimtes waar ik werk ga tentoonstellen. Soms werk ik ook op andere locaties, zoals bij een metaalgieterij in Limburg, in het textiel lab van het TextielMuseum in Tilburg of een glasstudio in Friesland. Een paar weken geleden ben ik teruggekomen van een onderzoeks residency in Leeuwarden. Wanneer ik mijn werk voor een tentoonstelling installeer ben ik meestal een week op locatie aan het werk.
Voor een opdracht voor een kunstwerk in de openbare ruimte heb ik het laatste jaar veel tijd in de wijk Schuytgraaf in Arnhem doorgebracht waar het werk zal komen.
Sinds mijn afstuderen aan de kunstacademie in 2018 heb ik verschillende ateliers gehad; als eerste anti-kraak in een oude autogarage, daar was het koud, donker en vochtig, maar wel lekker groot, en op een centrale plek in Arnhem. Het was er best vuil, zodat ik eerst een maand bezig was met afval afvoeren en schoonmaken, maar vaak vind ik ook hele leuke dingen op dat soort plekken. Zo lagen er in een schuurtje buiten allerlei houten kisten op elkaar gestapeld. In de kisten bleken reclame lichtbakken bewaard te zijn. Deze heb ik later gebruikt voor eigen werk.
Later kwam ik in een oude basisschool terecht, ergens in een buitenwijk, maar daar moest ik al snel weer weg. Om ieder half jaar naar een andere ruimte te moeten verhuizen was soms heel akelig, omdat het voor mij lang duurt om aan een nieuwe ruimte te wennen, om er lekker in te kunnen werken. Mijn huidige werkruimte bevindt zich op een plek waar in het verleden elektrotechnische proeven werden gedaan; ik vond er de raarste dingen, zoals supermooie bouten en eindeloos veel mooie gaskraantjes. Die heb ik allemaal wel weggebracht, want ik kan en wil niet alles wat mooi is bewaren.
Inmiddels zit ik al zo’n 2,5 jaar op dezelfde locatie. Ik huur hier verschillende ruimtes; atelier, opslag, en ik heb onlangs met collega WONNE een eigen expositieruimte opgericht, die wij tussen tentoonstellingen door ook als werkruimte gebruiken. Deze ruimte heet Yusef’s Schwärmer. Al deze ruimtes zitten vlak naast elkaar in een mooi groen park met veel buitenruimte. Hier kom ik echt tot rust, en kan ik mij focussen op mijn werk.
Maar deze heerlijke rust zal nog maar van korte duur zijn, omdat ik komende zomer met een SRV-bus als rijdend atelier door Friesland zal reizen, met maximaal 25 km per uur. En daarna zal ik voor een 2-jarige residency naar de Rijksakademie in Amsterdam gaan. Maar eerst ga ik volgende maand minstens een week naar Maastricht om te installeren voor de Limburg Biënnale: daar kijk ik echt al naar uit. En in Maastricht kun je ook nog eens superlekker eten.
Hoe laat vertrekt u naar uw atelier, en hoe: te voet, per fiets, openbaar vervoer of auto?
Het aller allerliefste ga ik met de fiets of lopend. Maar te vaak zit ik toch in de auto, omdat ik naar andere locaties in Nederland moet rijden of materiaal in de auto heb liggen. In hele drukke tijden – wanneer ik met assistentie werk – beginnen wij om tien uur.
De dagen dat ik met de fiets kom heb ik het minste haast en ben ik lekker aan het werk. Dan ben ik tegen een uur of 11.00 in mijn atelier en blijf ik er graag, tot het begint te schemeren, want daarna wordt het mij er te griezelig.
Houdt u vast aan bepaalde rituelen in uw atelier? Muziek of juist stilte?
In het begin had ik er altijd de Duitse radio aanstaan, die kon ik maar net ontvangen, en ruiste soms wanneer ik erlangs liep. Het was een kwetsbare verbinding waar ik mij erg aan vasthield. Ik ben in Duitsland opgegroeid en Duits geeft mij een Heimat-gevoel. Maar de Duitse radio – waar veel over politiek en maatschappij gepraat wordt – begon mij steeds meer te irriteren. Vooral de negatieve en eenvoudige manier waarop er over Arabieren, Palestijnen of over de situatie in Israël bericht wordt is tenenkrommend.
Tegenwoordig heb ik een mp3-speler waar ik de laatste tijd veel heerlijke Amapiano van Native Soul op luister, of naar experimenteel knip- en plakwerk met zieke beats en rauwe, schreeuwerige Braziliaanse drill van mensen die buitenadem raken. En met 128GB aan muziek op mijn mp3speler kom ik prima uit de voeten, met veel persoonlijke klassiekers. De laatste tijd geniet ik ook erg van de stilte als ik aan het werk ben, zeker nu de vogeltjes weer zo mooi fluiten. Het hangt af van mijn stemming.
Hoe belangrijk is licht voor u?
Ik houd ontzettend veel van ruimtes met direct zonlicht. Ik heb dit in mijn hoofdatelier, daar heb ik dan ook altijd de ramen en gordijnen wijd open. Te weten dat er tegenover mijn atelier op het grasveld twee prachtige kamelen staan te grazen maakt het nog mooier en meer inspirerend om naar buiten te kijken.
Hoe gaat u te werk? Begint het werk pas op het moment dat u uw atelier betreedt of gaat het werk altijd en overal door?
Ik heb bewust geen internet op mijn atelier. Daar maak ik werk. Het liefste zet ik mijn telefoon ook op stil. Op andere plaatsen zoals thuis werk ik aan alle andere zaken zoals e-mails, inkopen, administratie en videovergaderingen.
Sinds een half jaar heb ik een grote keramiekoven, sindsdien is mijn keramiekwerk ook stukken groter geworden. Meestal als ik naar mijn atelier ga staan er werken waar ik verder aan kan werken. De laatste tijd heb ik steeds vaker assistentie nodig om werk tijdig af te krijgen of om het überhaupt te kunnen verplaatsen.
Onlangs heb ik in het Textiel Museum in Tilburg 40 grote wollen kwasten gedraaid die aan de onderkant van mijn wandkleed moeten komen. Deze heeft er de laatste vier maanden voor productie gehangen, het werd er namelijk met de hand getuft, dat is het met de hand maken van een hoogpolig tapijt. Dat er kwasten aan de onderkant moesten komen, was een last-minute besluit. Ik heb op YouTube gekeken hoe ik zo een kwast maak, en besloot om er op de allerlaatst mogelijke dag, dit nog snel ter plekke te maken. Om te werken op een openbare plek waar bezoekers komen en een gesprek met je aan gaan is leuk maar ook ingewikkeld, het was soms lastig om mij af te sluiten en zo raakte ik wel eens de tel kwijt of draaide ik scheve kwasten. Hiernaast was het ook een race tegen de klok, vlak na sluitingstijd was ik uiteindelijk toch klaar en had ik alle 40 kwasten af. Het kleed met de kwasten is vanaf deze week te zien in het Noord Brabants Museum.
Hoeveel tijd spendeert u gemiddeld per dag in uw atelier?
Gemiddeld zal het een uurtje of zes zijn. In de praktijk verschilt dit enorm, soms ben ik er maar een uurtje tot soms wel twaalf uur. Soms ga ik naar huis en ben van plan om later terug te komen, maar dat lukt meestal niet want thuis raak ik vaak verwikkeld in allerlei ander zaken.
Is het atelier een heilige plek?
Ik kom er tot rust en voel mij er fijn en veilig. Ik kan de buitenwereld achterlaten als ik dat wil, en mij verliezen in het werk dat ik maak. Ramen open, telefoon op stil, fluitende vogeltjes op de achtergrond, en tussendoor even zitten in een warme zonnestraal die direct op mijn bankje schijnt.
Ontvangt u er bezoek, van verzamelaars, curatoren of collega-kunstenaars?
Ja! Ik krijg veel atelierbezoek van conservatoren, curatoren, galeriehouders, schrijvers en collega’s. Dit vind ik erg leuk! Ik geniet ervan om mensen in mijn atelier te ontvangen en om samen van heerlijke koffie en lekkernijen te genieten. Het komt ook voor dat ik zulke afspraken bij tentoonstellingen van mijn werk doe, zoals tijdens het installeren van mijn werk in het Valkhof Museum in Nijmegen. Mijn hoofdatelier zit in een oud-kantoor hier zitten ongeveer zes andere ateliers. Met de collega’s uit het gebouw maak ik regelmatig een praatje en soms drinken we een kopje koffie.
Wat is het mooiste atelier dat u ooit heeft gezien?
Om verschillende redenen van Norman Trapman, WONNE en Henk Visch.
Norman heeft een prachtige grote hal te midden van een typisch vlak Nederlands landschap met veel groen en akkers eromheen in Nieuwveen. Het is heerlijk afgelegen, en hij en zijn partner wonen ook in deze mooie lichte hal, omgeven door grote ovens en prachtige werk. De hal is groot, overzichtelijk en warm.
Het atelier van WONNE ligt te midden van een prachtig park in Arnhem; hier zitten tientallen ateliers, maar dat van WONNE is een droomruimte. Dit vooral vanwege de locatie en buitenruimte. Het kleine gebouwtje is gelegen aan een enorm grasveld, omringd door bomen en struiken. De hele lente en zomer door staat er wel iets te bloeien en hoor je geroffel van spechten. Bij schemering komt een dassenfamilie uit hun hol. Overdag wemelt het van de vogels in allerlei soorten en maten. Eens zag ik er een witte uil. Een tijd geleden vond hij er een baby ringslang en zag ik een andere keer een boommarter lopen. Er zitten zoveel wilde dieren in dit park en tegelijk is het centraal gelegen.
Het atelier van Henk en Irene ligt in een oude fabriek niet ver van het centrum van Eindhoven, op een industrieterrein. Elke keer als we er lopen lijkt het een beetje een doolhof, de bibliotheek van Irene, de werkruimtes van Henk. Vol met prachtige werken van henzelf en van anderen. Ze wonen ook in dit prachtige pand. Een ware droom.
Hoe ziet het ideale atelier eruit?
Begane grond, grote deuren, buitenruimte, zonlicht, op fietsafstand, kamelen op steenworp afstand.