“Het verleden is niet overwonnen en roert zich nog in het heden”, zei de oud-president van Argentinië Néstor Kirchner ruim twintig jaar na het einde van de Vuile Oorlog (1976-1983). Niet alleen Argentinië, maar een groot aantal Latijns-Amerikaanse landen kampt met een niet te negeren nasleep van politieke en sociale verschrikkingen. De recente geschiedenis van de regio is getekend door collectieve trauma’s en sociale verdeeldheid als gevolg van geweld, burgeroorlogen en dictatoriale regimes. Onderzoek naar de erfenis van dit verleden, alsook het erkennen, verbeelden en verwerken ervan, vormt voor veel hedendaagse kunstenaars in Latijns-Amerika dan ook een belangrijke drijfveer.
Hoe beïnvloedt het verleden het heden, en hoe laat je dat als kunstenaar in je werk naar voren komen? Deze vragen vormden voor mij het uitgangspunt van Rivers flow out of my eyes. De tentoonstelling presenteert werk van kunstenaars uit Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia, Guatemala, Mexico en Peru dat op verschillende manieren reageert op ontwrichtende perioden. Samen belichten de werken een fenomeen dat me al langere tijd fascineert, namelijk het steeds veranderende idioom waarmee kunstenaars zich tot het verleden verhouden.
De Frans-Chileense theoreticus Nelly Richard stelt in haar boek Eruptions of Memory (2018) een ‘completed past’ tegenover een verleden waaraan steeds op nieuwe manieren invulling wordt gegeven, en zo verstarring en apathie in het heden kan weerstaan; een ‘past being completed’. Vanuit deze opvatting biedt Rivers flow out of my eyes ruimte aan een breed scala van reflecties op perioden van politieke repressie en geweld. Een louter kritische en onderzoekende invalshoek wordt hierbij vermeden. In plaats daarvan beroepen de geselecteerde werken zich nadrukkelijk op meerduidigheid, fictie, intuïtie, humor, absurditeit en poëtische verbeeldingen.
De titel van de tentoonstelling is ontleend aan een Alabao, een begrafenislied dat gezongen wordt door de vrouwelijke inwoners van Timbiquí in het zuidwesten van Colombia bij wie kunstenaar Adriana Ciudad enige tijd verbleef. De zinsnede verwijst binnen deze context zowel naar een proces van rouw als naar het verstrijken van de tijd.
In de opzet van Rivers flow out of my eyes ligt eveneens een zeker verloop besloten. Drie opeenvolgende stages, met elk een andere samenstelling van kunstwerken, geven een ontwikkeling van concrete naar meer symbolische beschouwingen aan. Zo staan in de eerste periode thema’s zoals protest, sociale verdeeldheid, het doorbreken van stilte, rouw en herinneren centraal. De tweede selectie richt zich op de vertaling en representatie van het verleden. Het overerven van trauma, maar ook het lichaam en het landschap als drager van herinneringen zijn hierin bijvoorbeeld terugkerende onderwerpen. In de laatste fase van de tentoonstelling zijn kunstwerken opgenomen die een meer cryptische en associatieve benadering voorstaan. De indeling weerspiegelt zo een natuurlijk proces van distantiëring ten opzichte van het verleden. Tegelijkertijd brengt het de innovatieve en soms onverwachte wijzen waarop traumatische perioden in beeldende kunst blijven resoneren voor het voetlicht.
Rivers flow out of my eyes is op uitnodiging van tegenboschvanvreden samengesteld door Madelon van Schie en sluit aan bij de visie van de galerie waarin het verkennen van nieuwe tentoonstellingsvormen en samenwerkingen een belangrijke plek inneemt.
Madelon van Schie (1982, Amsterdam) studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Leiden, Universidad del Salvador in Buenos Aires en de VU in Amsterdam en Latijns-Amerika Studies aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werkt onder meer voor de Defares Collectie, ProWinko ProArt en de Vigas Foundation.