De zin van verstilling
Op het eerste gezicht lijken de oeuvres van Kristel Van Ballaer en George Meertens ver uit elkaar te liggen en hun respectieve werken nauwelijks raakpunten te vertonen.
Neem nu de twee werken die op de uitnodiging van deze tentoonstelling prijken. ‘Genius’ van Kristel Van Ballaer is een houten sculptuur, een ellips beschilderd met zwarte en witte verf. ‘Brief’ van George Meertens is een schilderij, olieverf op doek, waarin het roze overheerst. Terwijl de sculptuur van Kristel Van Ballaer ‘open’ is, bestaat het schilderij van George Meertens uit een ‘oppervlak’: het is op canvas geschilderd en roept bovendien door zijn kleur en textuur het beeld van een huid op. Daarenboven is het werk van Kristel glad en gepolijst - of geeft het althans die indruk – en lijkt niet door mensenhanden gemaakt. Het vertoont verwantschap met de zogeheten ‘hard edge’ van de Amerikaanse kunstenaar Ellsworth Kelly: strenge vormentaal en scherp afgelijnde kleuren. Het streven van Kristel naar vormperfectie lijkt iets ongenaakbaars en tijdloos te hebben, terwijl bij George de hand van de schilder duidelijk zichtbaar is. Zelfs in de meest monochrome doeken schemert de geste van de schilder door. Ook de geschiedenis van het werk - het schilderproces - zit onderhuids in elk schilderij: de opeenvolgende verflagen bevatten aanzetten, pogingen, bedenkingen en koerswijzigingen. Het oppervlak toont het moment waarop de schilder besloot te stoppen.
Toch hebben, bij nader inzien en vooral door langzaam te kijken, deze twee oeuvres bijzonder veel gemeen.
Vergeet maar wat ik hierboven schreef over de gestrengheid van het werk van Kristel Van Ballaer. Het lijkt alsof dat zou betekenen dat haar werk koud of kil is en bij de toeschouwer geen emoties zou opwekken. Niets is minder waar. Enerzijds zijn er de kleine, gewilde imperfecties die de hand van de kunstenaar verraden, anderzijds zit in nagenoeg elk werk een voelbare spanning. Die kan ontstaan door het contrast tussen zwart en wit, tussen gevernist en niet gevernist hout, en tussen de verschillende soorten gebruikte verf: olieverf, lak en acryl zorgen voor glans of dofheid. Evengoed ontstaat er een bijna speelse dynamiek door variaties in de dikte van het hout, verrassende kleuren, geometrische figuren die elkaar aantrekken en afstoten, of het gebruik van taps toelopende vormen. Soms lijkt een werk gewichtloos door een slim gebruik van kleuren en hun weerkaatsing.
Bovendien, en dat kan paradoxaal klinken, slaagt Kristel erin emoties bij de toeschouwer los te weken net door vormen tot hun essentie te herleiden. Door te streven naar eenvoud - de schoonheid van eenvoud - biedt ze de toeschouwer rust en een heilzaam tegenwicht voor de beeldenstorm die in het dagelijks leven woedt. Ze laat de tijd stilstaan in haar werk. Het heeft haar ook tijd gekost, na de onontbeerlijke periode van vertraging en verstilling, om in het hout – haar favoriete materiaal – de uitgezuiverde vorm te bereiken die haar voor ogen stond.
Dat brengt me naadloos bij George Meertens, in wiens schilderijen tijd centraal staat. Niet toevallig heet een reeks recente werken ‘Tijdtafel’.
Tijd is essentieel om de op het eerste gezicht monochrome doeken van George Meertens te bekijken, te ervaren en te doorgronden. Om opgenomen te worden in zijn wereld, maar ook om onze eigen gedachten en emoties te ervaren.
Die tijd is in de eerste plaats nodig om te zien wát George Meertens geschilderd heeft. Ons oog heeft gewoonweg die tijd nodig. Het gaat immers niet om monochrome vlakken: hoe langer we kijken hoe meer diepte en kleurnuances we ontdekken, evenals wat er woelt en krioelt onder het oppervlak.
Bovendien: schilderen gaat langzaam, zeker met de traag drogende olieverf - het favoriete medium van George. Schilderen staat haaks op onze voorthollende tijd en is een stil en tegendraads protest in een tijd waarin een storm van beelden om ons heen waait.
Door de tijd te nemen, door alle ballast van ons af te gooien en door ons open te stellen voor de schilderijen van George - hun kleur, hun textuur, hun zinnelijkheid - komen we met ons diepere zelf in contact.
Niet toevallig hangt George Meertens zijn schilderijen op een hoogte die hij ‘hart-hoogte’ noemt, zodat de toeschouwer niet omhoog of omlaag moet kijken, maar rechtstreeks met het werk geconfronteerd wordt. Het kan geen toeval zijn dat ook Kristel Van Ballaer haar werk ‘Atmosphere’ op harthoogte toont om een optimaal contact met de toeschouwer te bewerkstelligen.
George Meertens en Kristel Van Ballaer zijn allebei op reis naar de kern van hun kunst. Ze presenteren hun zoektocht naar de essentie - naar het ‘naakte zijn’ - zonder franjes, zonder toeters en bellen. Het gaat ze allebei om de bewustwording waartoe verstilling kan leiden.
Eric Rinckhout
oktober 2021