Inloggen
Registreren
NL
Collecties
Wieteke van Zeil , Kunsthistoricus
van Zeil: Zelf kijken kun je alleen zelf doen
Manuela Klerkx: Ik verheug me. Want eindelijk komt er weer een inhoudelijk kunstprogramma op tv met en door niemand minder dan journalist, kunsthistoricus en cultuurcriticus Wieteke van Zeil (1973, Den Haag). Vanaf woensdag 14 juli kunnen we genieten van de zesdelige tv-serie Kijken op gevoel, waarin elke week een andere basisemotie - woede, verlangen, eenzaamheid, weerzin, wanhoop en vreugde – centraal staat en waarin Wieteke ons deelgenoot maakt van haar persoonlijke kunstbeleving.
We kennen haar al van artikelen over oude meesters en moderne mores in de Volkskrant, de wekelijkse serie ‘Oog voor detail’ in Volkskrant Magazine en natuurlijk haar succesvolle boeken ‘Dichterbij, kunst in details’ (2015), ‘Goed kijken begint met negeren: de kunst van opmerkzaamheid’ (2018) en ‘Altijd iets te vinden: de kunst van het oordelen’ (2020). En daar komt nu dus de tv-serie Kijken op gevoel bij. Daarin laat Wieteke zien hoe ze naar kunst kijkt: vanuit haar eigen emoties die ze op associatieve wijze probeert te koppelen aan wat ze weet maar ook, of misschien juist, aan wat ze (nog) niet weet. Want juist vanuit openheid naar kunst kijken is wat ze haar kijkers en lezers probeert mee te geven. Wieteke: ‘Ik probeer het proces van kijken te beschrijven. Je hebt er niet zoveel aan om te horen wat je moet zien. Hoe gaaf je Rembrandt moet vinden. Zelf kijken kun je alleen zelf doen.’ (NRC, 18 juni 2021)
Wat ik bijzonder vind aan haar benadering is dat ze naar kunst kijkt vanuit ‘haar ooghoek’ dat wil zeggen met aandacht voor wat in eerste instantie een opmerkelijke of veel betekenende bijzaak lijkt. Zoals de pofmouw, als uiting van expressie en beheersing, of de pijl als uitnodiging of bedreiging. Ook staat ze stil bij de vragen als waarom een aapje in de hoek van een religieus schilderij de kleren van de paus draagt, of wat een plastic tuinstoel in een schilderij van Raquel van Haver doet (en hoe je plastic in verf herkent). Aanleiding voor deze benadering waren haar eerste iPhone foto’s die ze rond 2010 begon te maken van details in schilderijen. Zo ontdekte ze dat deze beelden, eenmaal geïsoleerd uit de context van het schilderij, niet alleen van kunsthistorische waarde zijn maar ook inzicht verschaffen in het leven en de mores uit het verleden en antwoorden geven op vragen als hoe er werd geleefd, geleden, liefgehad en genoten. Aan die constatering hield ze het credo over: ‘Door met open vizier te kijken en verbindingen te leggen met de actualiteit ontdek je meer en beleef je meer plezier aan kunst.’
Voor deze collectie beschrijft Wieteke zes kunstwerken aan de hand van de zes primaire emoties die ook in de tv-serie Kijken op gevoel centraal staan. Uiteraard met oog voor detail.
Als je een liedje hoort kan het soms zo ongefilterd binnenkomen dat het lijkt of het speciaal voor jou gemaakt is. Preciezer: voor jouw gevoel op dát moment. Luisteren op gevoel kan iedereen, en doe je zonder erbij stil te staan, of het nou gaat om vreugde of onbevattelijke rouw. Bij beeldende kunst gaat het vaak toch net anders; daar stel je eerst vragen. Sinds de achttiende eeuw zijn we gewend afstand te houden bij het kijken naar kunst. Intellect boven gevoel. Kunst is veelal ook letterlijk wat verder van ons af komen te staan: in musea. Terwijl ook beeldende kunst op de meest elementaire manier een linkje legt met onze emoties, emoties uitdrukken en oproepen, en op een heel eigen niveau contact met ons maakt. Wat mij betreft is dat de beste ingang om een kunstwerk tegemoet te treden.
Daarom draai ik de volgorde liever om: kijk eerst op gevoel, en laat daarna de vragen over kunstenaar, stijl, geschiedenis, symboliek, iconografie, materiaal of context maar komen. Want dat is wat elk kunstwerk in potentie actueel maakt, al is het duizenden jaren oud, gemaakt aan de andere kant van de wereld. Kunstenaars tasten in hun werk alle nuances en varianten van menselijke geest af, en weten met hun kunde en materiaalbeheersing soms hele nieuwe lagen van emotionele ervaring te raken bij de kijker – een beetje zoals je je in je heimelijke gevoelens ‘betrapt’ kunt voelen door een liedje. Daarom hier zes kunstwerken over de basisemoties woede, verlangen, eenzaamheid, weerzin, wanhoop en vreugde. Ze sluiten aan bij de thema’s in de 6-delige televisieserie Kijken op gevoel, die vanaf 14 juli om 22.05u te zien is bij de NTR op NPO2.
Foto Wieteke van Zeil: Jean-Pierre Jans
We kennen haar al van artikelen over oude meesters en moderne mores in de Volkskrant, de wekelijkse serie ‘Oog voor detail’ in Volkskrant Magazine en natuurlijk haar succesvolle boeken ‘Dichterbij, kunst in details’ (2015), ‘Goed kijken begint met negeren: de kunst van opmerkzaamheid’ (2018) en ‘Altijd iets te vinden: de kunst van het oordelen’ (2020). En daar komt nu dus de tv-serie Kijken op gevoel bij. Daarin laat Wieteke zien hoe ze naar kunst kijkt: vanuit haar eigen emoties die ze op associatieve wijze probeert te koppelen aan wat ze weet maar ook, of misschien juist, aan wat ze (nog) niet weet. Want juist vanuit openheid naar kunst kijken is wat ze haar kijkers en lezers probeert mee te geven. Wieteke: ‘Ik probeer het proces van kijken te beschrijven. Je hebt er niet zoveel aan om te horen wat je moet zien. Hoe gaaf je Rembrandt moet vinden. Zelf kijken kun je alleen zelf doen.’ (NRC, 18 juni 2021)
Wat ik bijzonder vind aan haar benadering is dat ze naar kunst kijkt vanuit ‘haar ooghoek’ dat wil zeggen met aandacht voor wat in eerste instantie een opmerkelijke of veel betekenende bijzaak lijkt. Zoals de pofmouw, als uiting van expressie en beheersing, of de pijl als uitnodiging of bedreiging. Ook staat ze stil bij de vragen als waarom een aapje in de hoek van een religieus schilderij de kleren van de paus draagt, of wat een plastic tuinstoel in een schilderij van Raquel van Haver doet (en hoe je plastic in verf herkent). Aanleiding voor deze benadering waren haar eerste iPhone foto’s die ze rond 2010 begon te maken van details in schilderijen. Zo ontdekte ze dat deze beelden, eenmaal geïsoleerd uit de context van het schilderij, niet alleen van kunsthistorische waarde zijn maar ook inzicht verschaffen in het leven en de mores uit het verleden en antwoorden geven op vragen als hoe er werd geleefd, geleden, liefgehad en genoten. Aan die constatering hield ze het credo over: ‘Door met open vizier te kijken en verbindingen te leggen met de actualiteit ontdek je meer en beleef je meer plezier aan kunst.’
Voor deze collectie beschrijft Wieteke zes kunstwerken aan de hand van de zes primaire emoties die ook in de tv-serie Kijken op gevoel centraal staan. Uiteraard met oog voor detail.
Als je een liedje hoort kan het soms zo ongefilterd binnenkomen dat het lijkt of het speciaal voor jou gemaakt is. Preciezer: voor jouw gevoel op dát moment. Luisteren op gevoel kan iedereen, en doe je zonder erbij stil te staan, of het nou gaat om vreugde of onbevattelijke rouw. Bij beeldende kunst gaat het vaak toch net anders; daar stel je eerst vragen. Sinds de achttiende eeuw zijn we gewend afstand te houden bij het kijken naar kunst. Intellect boven gevoel. Kunst is veelal ook letterlijk wat verder van ons af komen te staan: in musea. Terwijl ook beeldende kunst op de meest elementaire manier een linkje legt met onze emoties, emoties uitdrukken en oproepen, en op een heel eigen niveau contact met ons maakt. Wat mij betreft is dat de beste ingang om een kunstwerk tegemoet te treden.
Daarom draai ik de volgorde liever om: kijk eerst op gevoel, en laat daarna de vragen over kunstenaar, stijl, geschiedenis, symboliek, iconografie, materiaal of context maar komen. Want dat is wat elk kunstwerk in potentie actueel maakt, al is het duizenden jaren oud, gemaakt aan de andere kant van de wereld. Kunstenaars tasten in hun werk alle nuances en varianten van menselijke geest af, en weten met hun kunde en materiaalbeheersing soms hele nieuwe lagen van emotionele ervaring te raken bij de kijker – een beetje zoals je je in je heimelijke gevoelens ‘betrapt’ kunt voelen door een liedje. Daarom hier zes kunstwerken over de basisemoties woede, verlangen, eenzaamheid, weerzin, wanhoop en vreugde. Ze sluiten aan bij de thema’s in de 6-delige televisieserie Kijken op gevoel, die vanaf 14 juli om 22.05u te zien is bij de NTR op NPO2.
Foto Wieteke van Zeil: Jean-Pierre Jans
0 Media items ᛫ 37 Beschikbare kunstwerken
7 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen
Woede
In Atousa’s schilderijen zindert het van de straatwoede – een onderwerp dat zich wereldwijd naar voren drong in de afgelopen twee jaar. Black Lives Matter, Covid, de Hong Kong protesten, Belarus, de anti-overheid protesten in Irak en Iran; de straat werd opnieuw het terrein om collectief de machteloosheid te lijf te gaan. Dit schilderij heeft een enorme ontvlammende kracht, en ik werd erin getrokken omdat Atousa een bijzondere truc inzet; ze laat je kijken over de schouders van enkele figuren vooraan in het beeld. Daardoor krijg je als kijker het gevoel ín de massa te staan en deel te nemen. Een truc die op tv ook wordt gebruikt, maar die je al vindt in oude schilderijen, zoals het schilderij van Jan de Baen van de door de massa vermoorde gebroeders De Witt in de 17de eeuw, waar een mannetje met een fakkel in de hand vlak voor de plek staat waar de lijken hangen. Jij kijkt met hem mee – en bent dus niet neutraal.
(Vertegenwoordigd door Lumen Travo Galerie)
In Atousa’s schilderijen zindert het van de straatwoede – een onderwerp dat zich wereldwijd naar voren drong in de afgelopen twee jaar. Black Lives Matter, Covid, de Hong Kong protesten, Belarus, de anti-overheid protesten in Irak en Iran; de straat werd opnieuw het terrein om collectief de machteloosheid te lijf te gaan. Dit schilderij heeft een enorme ontvlammende kracht, en ik werd erin getrokken omdat Atousa een bijzondere truc inzet; ze laat je kijken over de schouders van enkele figuren vooraan in het beeld. Daardoor krijg je als kijker het gevoel ín de massa te staan en deel te nemen. Een truc die op tv ook wordt gebruikt, maar die je al vindt in oude schilderijen, zoals het schilderij van Jan de Baen van de door de massa vermoorde gebroeders De Witt in de 17de eeuw, waar een mannetje met een fakkel in de hand vlak voor de plek staat waar de lijken hangen. Jij kijkt met hem mee – en bent dus niet neutraal.
(Vertegenwoordigd door Lumen Travo Galerie)
2 Media items ᛫ 12 Beschikbare kunstwerken
3 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 1 Aanbevelingen
Eenzaamheid
Eigenlijk moet je in het echt voor de werken van Emmeline de Mooij staan. Deze matrassen, met die genaaide vormen, gezichtjes en andere elementen zijn zo intiem. Misschien is het door het handwerk, dat ons verbindt met onze geschiedenis als vrouwen. Haar werk is zeer relationeel – ik heb de indruk dat het steeds gaat over hoe mensen zich tot elkaar en de wereld kunnen verhouding. Misschien is het de matras, die je instinctief wilt aanraken, wat gedachten oproept aan huiselijkheid, gastvrijheid, en thuis zijn. Dit werk gaat maar zijdelings over eenzaamheid, toch past de emotie van ergens bij willen horen en mogen zijn, vreemde of bekende zijn, verlangen en neerstrijken op een plek waar je veilig bent bij dit bijzondere werk, gemaakt in een materiaal en techniek die vrouwen al millennia in generaties doorgeven.
(Vertegenwoordigd door andriesse eyck galerie)
Eigenlijk moet je in het echt voor de werken van Emmeline de Mooij staan. Deze matrassen, met die genaaide vormen, gezichtjes en andere elementen zijn zo intiem. Misschien is het door het handwerk, dat ons verbindt met onze geschiedenis als vrouwen. Haar werk is zeer relationeel – ik heb de indruk dat het steeds gaat over hoe mensen zich tot elkaar en de wereld kunnen verhouding. Misschien is het de matras, die je instinctief wilt aanraken, wat gedachten oproept aan huiselijkheid, gastvrijheid, en thuis zijn. Dit werk gaat maar zijdelings over eenzaamheid, toch past de emotie van ergens bij willen horen en mogen zijn, vreemde of bekende zijn, verlangen en neerstrijken op een plek waar je veilig bent bij dit bijzondere werk, gemaakt in een materiaal en techniek die vrouwen al millennia in generaties doorgeven.
(Vertegenwoordigd door andriesse eyck galerie)
2 Media items ᛫ 13 Beschikbare kunstwerken
4 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 3 Aanbevelingen
Weerzin
Dit werk – de video – kwam als een mokerslag binnen toen ik het in een museum zag. Langzaam vallen de objecten voorbij – persoonlijke dingen, briefjes, foto’s, kleren. Gebedsdoeken, kandelaars, schoenen, kapotte fotolijstjes, papierbewijzen. Zijn ze weggegooid? Heeft iemand ze van een ander ontdaan? Het blijft maar komen, en je krijgt steeds sterker een gevoel dat er iets mis is. Op de een of andere manier voelen de beelden steeds gewelddadiger, en enger; alsof je je blik moet afwenden. Tashlikh (Cast off) is geïnspireerd op grote massamoorden; de Holocaust, de genocides in Armenië, massamoorden in Eritrea en Soedan. Je krijgt gaandeweg steeds meer de indruk dat je hier ziet hoe de mens van zijn menszijn ontdaan wordt. Tashlikh verwijst ook naar een Joods ritueel om je te verschonen van je zonden door voedsel en spullen in een rivier te werpen. Ik weet niet hoe het komt, maar de inherente gewelddadigheid van deze video – en deze still daarvan - maakt het heel zwaar om naar te kijken. Een indringende, onverwachte manier om weerzin te voelen – de angst dat iets persoonlijk is en dichtbij komt, en de lichamelijke neiging het van je af te werpen. Het gevoel van een vrije val maakt het kijken tot een extra fysieke ervaring.
(Vertegenwoordigd door Annet Gelink Gallery)
Dit werk – de video – kwam als een mokerslag binnen toen ik het in een museum zag. Langzaam vallen de objecten voorbij – persoonlijke dingen, briefjes, foto’s, kleren. Gebedsdoeken, kandelaars, schoenen, kapotte fotolijstjes, papierbewijzen. Zijn ze weggegooid? Heeft iemand ze van een ander ontdaan? Het blijft maar komen, en je krijgt steeds sterker een gevoel dat er iets mis is. Op de een of andere manier voelen de beelden steeds gewelddadiger, en enger; alsof je je blik moet afwenden. Tashlikh (Cast off) is geïnspireerd op grote massamoorden; de Holocaust, de genocides in Armenië, massamoorden in Eritrea en Soedan. Je krijgt gaandeweg steeds meer de indruk dat je hier ziet hoe de mens van zijn menszijn ontdaan wordt. Tashlikh verwijst ook naar een Joods ritueel om je te verschonen van je zonden door voedsel en spullen in een rivier te werpen. Ik weet niet hoe het komt, maar de inherente gewelddadigheid van deze video – en deze still daarvan - maakt het heel zwaar om naar te kijken. Een indringende, onverwachte manier om weerzin te voelen – de angst dat iets persoonlijk is en dichtbij komt, en de lichamelijke neiging het van je af te werpen. Het gevoel van een vrije val maakt het kijken tot een extra fysieke ervaring.
(Vertegenwoordigd door Annet Gelink Gallery)
3 Media items ᛫ 16 Beschikbare kunstwerken
12 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 0 Aanbevelingen
Wanhoop
Heel vaak worden gevoelens verenigd in kunst – hoop en wanhoop, angst en opluchting, verdriet en verlangen. Emoties zijn zo onberekenbaar als het maar kan. Als kind leren we ze onderdrukken – anders is het zo lastig samen te leven – en de rest van je leven vinden ze weer een uitweg via piepgaatjes. Soms is zo’n gaatje een kunstwerk. Anne Wenzel vat hier grote wanhoop – over geweld en onderdrukking van vrouwen – samen met een enorme onverzettelijke kracht. Dit werk ís gewelddadig, destructief, en komt voort uit wanhoop. Maar het manifesteert zich in het keiharde materiaal als onverwoestbaar, als nieuwe heldenbuste, als een bevrijding bijna. Haar materiaal en werkwijze zijn krachtig, ze refereert aan eeuwenoude tradities. Maar ze breekt, scheurt ze bijna letterlijk vrij. Dit beeld bevat en erkent de emotie wanhoop, maar laat tegelijk zien welk een kracht en weerbaarheid er uit wanhoop voort kan komen.
(Vertegenwoordigd door AKINCI)
Heel vaak worden gevoelens verenigd in kunst – hoop en wanhoop, angst en opluchting, verdriet en verlangen. Emoties zijn zo onberekenbaar als het maar kan. Als kind leren we ze onderdrukken – anders is het zo lastig samen te leven – en de rest van je leven vinden ze weer een uitweg via piepgaatjes. Soms is zo’n gaatje een kunstwerk. Anne Wenzel vat hier grote wanhoop – over geweld en onderdrukking van vrouwen – samen met een enorme onverzettelijke kracht. Dit werk ís gewelddadig, destructief, en komt voort uit wanhoop. Maar het manifesteert zich in het keiharde materiaal als onverwoestbaar, als nieuwe heldenbuste, als een bevrijding bijna. Haar materiaal en werkwijze zijn krachtig, ze refereert aan eeuwenoude tradities. Maar ze breekt, scheurt ze bijna letterlijk vrij. Dit beeld bevat en erkent de emotie wanhoop, maar laat tegelijk zien welk een kracht en weerbaarheid er uit wanhoop voort kan komen.
(Vertegenwoordigd door AKINCI)
3 Media items ᛫ 3 Beschikbare kunstwerken
1 shows ᛫ 0 Highlights ᛫ 2 Aanbevelingen
Vreugde
Kunst is spelen, uitbreiden, zoeken, samenvoegen, regels opstellen en weer doorbreken. Delta vond zijn eigen spel uit in de jaren tachtig als graffitischrijver – niemand werkte zoals hij. De combinatie van letters en beeld, in de Arabische en Chinese cultuur veel meer deel van tradities als hier, werd zijn spel, maar met totaal nieuwe vormen. Er zit iets industrieels in, iets wat doet denken aan de helden in Amerikaanse comics, aan Transformers en robots, en wat tegelijk diepgeworteld is in het Hollandse formalisme, van Escher tot Mondriaan, en Van Saenredam tot Berlage en Vermeer. Net als vroeger langs de spoorlijn, krijg je bij het zien van Delta’s werk nog altijd het gevoel dat het groeit, speelt, zoekt, meer kan worden. Het is een ode aan beeldtaal en aan veranderlijkheid, en pure lol.
(Vertegenwoordigd door Galerie Ron Mandos)
Kunst is spelen, uitbreiden, zoeken, samenvoegen, regels opstellen en weer doorbreken. Delta vond zijn eigen spel uit in de jaren tachtig als graffitischrijver – niemand werkte zoals hij. De combinatie van letters en beeld, in de Arabische en Chinese cultuur veel meer deel van tradities als hier, werd zijn spel, maar met totaal nieuwe vormen. Er zit iets industrieels in, iets wat doet denken aan de helden in Amerikaanse comics, aan Transformers en robots, en wat tegelijk diepgeworteld is in het Hollandse formalisme, van Escher tot Mondriaan, en Van Saenredam tot Berlage en Vermeer. Net als vroeger langs de spoorlijn, krijg je bij het zien van Delta’s werk nog altijd het gevoel dat het groeit, speelt, zoekt, meer kan worden. Het is een ode aan beeldtaal en aan veranderlijkheid, en pure lol.
(Vertegenwoordigd door Galerie Ron Mandos)