Emo Verkerk heeft een nieuwe tentoonstelling bij Willem Baars Projects, getiteld American Dream. We spraken hem over Zappa, Spinoza en Hockney en over het begrip flow.
Emo Verkerk – American Dream
In het portret dat Carin Goeijers in 2015 van Emo Verkerk maakte voor de serie Hollandse Meesters, kwam onder andere de eigenschap speelsheid ter sprake. “Daarmee word je geboren, dat kun je niet aanleren. Je moet hem alleen zien te behouden door je leven op een bepaalde manier in te richten”. Hoe Verkerk daarin slaagt is nu te zien in American Dream, zijn nieuwe tentoonstelling bij Willem Baars Projects.
Schilder en beeldhouwer Emo Verkerk (1955) verruilde ooit een studie filosofie voor een postdoctorale opleiding aan de Ateliers ’63. Hij schildert meestal portretten, soms van familieleden en vrienden, maar meestal van grootheden uit de filosofie, literatuur of kunst- en muziekgeschiedenis die hem bezighouden, van René Descartes tot Charles Ives en van Baruch Spinoza tot Gerard Reve. Verkerks stijl kun je moeilijk academisch noemen. Zijn portretten zijn niet realistisch, maar zijn eerder Verkerks interpretatie van de persoonlijkheid van de geportretteerde.
Zappa en Spinoza
Ook de naamgever van de tentoonstelling portretteerde Verkerk al eens. De titel verwijst naar een uitspraak van Frank Zappa, die ooit zei dat hij de American Dream belichaamde. Maar als Zappa (1940-1993) zoiets zegt, voel je aan je water dat dat niet klopt. De Amerikaanse bandleider-componist was een geboren provocateur. Zo bespeelde hij in zijn eerste tv-optreden een fiets en trok hij vrijwel direct de verworvenheden van de flower power in twijfel.
Verkerk is een groot bewonderaar van Zappa. Hij duikt net als Spinoza twee keer op in American Dream. De twee heren lijken op het eerste gezicht niks met elkaar gemeen te hebben, maar volgens Verkerk zijn de overeenkomsten ‘frappant’. In zijn Ethica beschrijft Spinoza dat de mens op zoek is naar geluk, maar daarvoor van de verkeerde premissen uitgaat. Geluk in de vorm van roem en aanzien, is volgens Spinoza vergankelijk en betreft aandoeningen die ruis in je hoofd creëren. Dat geldt ook voor het traditionele beeld van de American Dream; een beeld van status, oppervlakkige schoonheid en materieel bezit.
Wanneer je die aandoeningen en ruis weet weg te nemen, kom je tot de essentie. ‘Dan ontstaat er een wederkerigheid tussen projectie en reflectie en kom je in de flow’. Daarmee bedoelt Verkerk dat je dan niet langer alleen je verlangens projecteert, maar ook reflecteert op je omgeving. De essentie is voor ieder persoon anders, maar Zappa en Spinoza wisten hem automatisch te omarmen. En als je uitgaat van de twee kernwaarden van de American Dream, namelijk vrijheid en individualiteit, dan komt ineens Zappa aardig in de buurt. In zijn muziek reflecteerde Zappa op zijn eigen muziek door over de jaren talloze varianten van hetzelfde nummer op te nemen en ging hij een dialoog aan met andere genres door erop te reageren.
Flow
Een product van Verkerks flow is de omgekeerde thermosfles Frank Zappa. Die thermosfles is half doorgezaagd waardoor de spiegelende glazen container zichtbaar wordt, en de hals met handvat intact blijft. Het handvat vormt nu Zappa’s haakneus met eronder in olieverf zijn opvallende combinatie van snor en sikje. Het werk was snel gemaakt, maar de thermosfles heeft jaren in Verkerks atelier rondgezworven voordat de essentie duidelijk werd. In de context van deze tentoonstelling komt hij tot zijn recht
Op het doek The American Dream (2018) staat een native american meisje zeer verbaasd in een deuropening. Ze is in vol ornaat, alsof ze aan beauty pageant meedoet. Ervoor gemonteerd een stuk hardboard dat associaties oproept met een Indiaanse vaas. Die vaas draagt de naam Frank Zappa. De geheimzinnige vaas en de opengewerkte thermosfles contrasteren sterk. Volgens Verkerk is dit een goed voorbeeld van de wederkerigheid tussen projectie en reflectie.
Spraakverwarring
Aan het einde van het gesprek wil Verkerk desgevraagd nog een ding genoemd hebben. In de interviews die David Hockney gaf naar aanleiding van de tentoonstelling in het Van Gogh Museum vertelt de Britse kunstenaar dat hij ruimte heeft leren zien door Van Gogh. ‘Hockney is een geweldige schilder en het is zijn goed recht om dat te zeggen, maar het betreft een spraakverwarring. Van Gogh schilderde geen ruimte. Van Gogh schilderde vibraties, hij schilderde tijd. Wie ruimte wil ervaren moet bij mij zijn.’
Verkerk verstaat onder ruimte en ruimtelijkheid meer dan alleen een verdwijnpunt of een horizon op doek. Zijn ideeën daarvoor gaan terug op het werk van Francis Bacon, die volgens Verkerk het klassieke perspectief losliet en zijn ruimtes voorzag van emotie. Hierdoor krijgt de ruimte betekenis en is het niet langer een formele oplossing voor een probleem of een stelsel van wiskundige regels. In een werk als Spinoza en Descartes (2019) zie je dit idee heel sterk uitgewerkt. De portretten van de twee Verlichtingsdenkers zijn afgebeeld tegen een achtergrond van Hollandse ruilverkaveling en een egale, loodgrijze lucht. De ruimte lijkt hier tegelijk de luciditeit van de twee filosofen en de toon van hun proza uit te drukken.
Bril
In het Hollandse Meesters-portret heeft Verkerk net zijn eerste bril gekocht. Hij heeft er merkbaar moeite mee. Een bril beperkt immers wat je kan zien. ‘Je ervaart ruimte anders met bril. Het heeft heel lang geduurd voordat ik eraan gewend was, maar op een gegeven moment zijn je ogen en hersens eraan gewend om te kijken door een bril. Nu draag ik hem ook bij het schilderen.’
Hollandse Meesters - Emo Verkerk
De Hollandse Meesters in de 21e Eeuw kwamen tot stand met steun van het Mediafonds en het Mondriaan Fonds. De serie is geproduceerd door Interakt in opdracht van Stichting Hollandse Meesters. Gallery Viewer dankt Stichting Hollandse Meesters voor het gebruik van de films door galeries op het platform.
Meer informatie vind u op de website van Hollandse Meesters
American Dream – Emo Verkerk is nog tot 6 april te zien bij Willem Baars Projects te Amsterdam. U kunt vrij inlopen op woensdag tot en met zaterdag van 12:00 tot 18:00. Alle foto's in dit artikel zijn Courtesy van Willem Baars Projects en de kunstenaar.
Bekijk de tentoonstellingspagina American Dream Emo Verkerk
Bekijk de biografie van Emo Verkerk