06 april 2021, Flor Linckens
Philippe Braquenier: “Flat Earthers interpreteren de wereld op hun eigen manier, met een bepaalde poëzie”
Fake nieuws en complottheorieën als QAnon worden steeds gevaarlijker als politiek wapen op het internationale toneel en vorige maand was de wereld nog in de ban van een deepfake van Tom Cruise, die ondanks een paar duidelijke afwijkingen (Tom was ineens 30 jaar jonger) angstaanjagend geloofwaardig was. Conspiracydenkers die geloven in een duivels en ritualistisch pedofielennetwerk verzamelen zich al maanden op het Museumplein en met Haga hebben we nu officieel onze eerste complotdenker in de Kamer. Tegelijkertijd tonen televisiemakers als Arjen Lubach keer op keer aan dat onze leiders niet op zijn minst zijn voorbereid op problemen van deze omvang, in een post-truth-society. In The Ravestijn Gallery is tot en met 10 april een solotentoonstelling te zien van de Belgische fotograaf Philippe Braquenier, die zich richt op de complotdenkers avant la lettre: de Flat Earthers. Zij weigeren het wereldbeeld te accepteren waarin de aarde rond is, dat zij beschouwen als een "round Earth-samenzwering”. Ze geloven bijvoorbeeld oprecht dat er gefraudeerd wordt met GPS-apparaten. Net als sommige mensen op het Museumplein geloven de Flat Earthers dat zij zijn voorbestemd als profeten, in het bezit van informatie waarvoor de rest van de wereld simpelweg te blind is. In ‘werkelijkheid’ is de aarde een plat, rond oppervlak, omringd door een torenhoge muur van ijs.
Philippe Braquenier, Stratospheric box, 2018, The Ravestijn Gallery.
Philippe Braquenier: "Ik besloot om meer te weten te komen over de Flat Earthers nadat Donald Trump werd verkozen en de term ‘alternatieve feiten’ populair werd. Ik las artikelen over Flat Earthers en realiseerde me dat het allemaal om het gebruik van beelden draait. Tijdens de inauguratie van Trump nam een fotograaf van Reuters een foto waarop te zien was dat er maar weinig mensen bij de ceremonie waren. Trump betwistte dat door te zeggen dat de foto op een ander tijdstip was genomen. Flat Earthers hebben een soortgelijk denkpatroon. Ze verzamelen foto’s en video’s om hun theorieën te bewijzen en wijzen alles af dat door instanties is gemaakt. Voor hen zijn de foto’s van NASA slechts 3D-simulaties.”
Braquenier laat zich daarbij niet verleiden om alleen aandacht te besteden aan de vaak charismatische figuren achter de beweging. In plaats daarvan legt hij de focus op de bewijsvoering die zij aanvoeren, om tegelijkertijd te laten zien hoe makkelijke het is om iets te ‘bewijzen’ wat niet waar is. Bedoeld of onbedoeld laat hij daarmee ook zien hoe creatief deze groep eigenlijk is, hoewel we niet moeten vergeten dat gecompliceerde natuurwetten moeilijk te vangen zijn op één foto. Braquenier startte het project in 2016. De fotograaf is gefascineerd door de culturele en politieke macht van beelden in onze maatschappij, waarin feiten gaandeweg subjectief lijken te zijn geworden, de waarheid verdacht en de werkelijkheid een construct. Zijn interesse in deze groep is dan ook allesbehalve oppervlakkig: hij verdiepte zich vier jaar in de Flat Earthers. Zij werden op hun beurt weer geïnspireerd door de Britse auteur Samuel Rowbotham, die ruim honderd jaar geleden al actief twijfels zaaide en pseudowetenschappelijke ideeën verspreidde over de vorm van de aarde. Zijn beroemde werk heet Earth Not a Globe, eveneens de titel van deze serie en deze tentoonstelling.
Philippe Braquenier, Jerry, 2019, The Ravestijn Gallery.
Braquenier: "Ik ben lid geworden van forums en ging instagrampagina’s en Flat Earth-pagina’s volgen om alles te zien waar ze mee bezig waren. Ik heb meer dan een jaar onderzoek gedaan voordat ik mijn eerste foto maakte. Ik wilde een afstand creëren en grondig doen alsof ik aan de verkeerde kant van de wetenschap stond. Soms twijfelde ik aan mezelf. Dan hebben Flat Earthers het over heel ingewikkelde, goed onderzochte theorieën over vloeistofmechanica of thermodynamica. Toen ik probeerde te begrijpen waar ze naartoe wilden met hun verhaal, vroeg ik me af of ze gewoon onzin aan het spuien waren of niet. Maar ze laten altijd iets kleins weg, waardoor hun voorstelling van de zaken in hun voordeel werkt.”
Vaak speelt hier ook een religieus aspect, want als er sprake is van een oneindig en eeuwig uitzettend universum waarin een mens slechts een minuscuul onderdeel is - zowel in termen van tijd als ruimte - dan wordt een godbeeld steeds lastiger te accepteren. Het interessante is dat zij op het eerste oog ook wetenschappelijk te werk lijken te gaan, met een focus op empirisch ‘bewijs’, gestaafd met waanzinnig gedetailleerde theorieën. Dingen die niet met je eigen ogen waar te nemen zijn, zijn per definitie onwaar. De groep maakt bijvoorbeeld foto’s van auto’s in de woestijn met een rode filter, om op die manier ‘aan te tonen’ dat de foto’s van NASA op Mars nep zijn. Braquenier pakt vervolgens de bewijsfoto’s die voor de Flat Earthers een belangrijke status verworven hebben en maakt deze vervolgens na. Hij speelt daarbij met de betrouwbaarheid van de maker, net zoals de Flat Earthers per definitie alles weigeren te geloven wat NASA gemaakt heeft. Denk bijvoorbeeld ook aan het ei-experiment, waarbij een ei in een glas zout water blijft drijven en daarmee ‘aantoont’ dat zwaartekracht fictie is. Ze maken ook foto’s van wateroppervlakken; omdat de oppervlaktespanning van de vloeistof er voor zorgt dat er nooit een kromming ontstaat, voeren Flat Earthers dat met alle liefde aan als bewijs.
Philippe Braquenier, Buoyancy and density, gravity doesn’t exist, 2018, The Ravestijn Gallery.
Braquenier creëert reconstructies en reproducties van de experimenten en creëert daarbij een haast mystieke, mysterieuze sfeer die uiteindelijk meer vragen oproept dan beantwoordt. Hij manipuleert en verwijdert de context, maar laat daarvan soms ook sporen achter. Braquenier: ”We balanceren op de grens tussen fictie en documentaire. Voor deze serie heb ik identieke reproducties gemaakt van de beelden waarop experimenten van de Flat Earthers staan. Ze zijn op feiten gebaseerd, maar alles is geënsceneerd. Flat Earthers interpreteren de wereld op hun eigen manier, met een bepaalde poëzie. Ik heb geprobeerd om dat te reproduceren in de foto’s, door er geen uitleg bij te geven, maar die juist weg te laten.”
Braquenier werd genomineerd voor de Louis Roederer Discovery Award 2020 en toonde eerder werk in de Aperture Foundation in New York, op de biennale van Venetië (2018) en het Fotomuseum Antwerpen.
