15 march 2021, Wouter van den Eijkel
The 12th Monkey – Pieter jan Martyn
Schilder Pieter jan Martyn (BE, 1986) is een man van de gedegen voorbereiding. Een kunstenaar die grondig historisch onderzoek doet en weet welke series hij de komende jaren zal maken. Voor zijn eerste tentoonstelling bij Frank Taal wilde Martyn uitzoeken wat hij zou schilderen als hij zich kon ontdoen van alle voorbereiding en bagage. Hij gaf de regie en zijn bewustzijn uit handen door samen te werken met een bekende hypnotiseur. “Een confronterende ervaring”, aldus Martyn.
Martyn maakte in het verleden series over de Rote Armee Fraktion, de Bende van Nijvel en de Neurenbergprocessen. Voor zijn schilderijen vormden historische documenten, zoals bekende persfoto’s, telkens zijn vertrekpunt. Iconische foto’s die iedereen kent. Aanvankelijk schildert Martyn ze na, maar gaandeweg combineert hij de feitelijkheid met fictie. Zo ensceneert hij beelden die gebruikmaken van dezelfde formele esthetiek als de persfoto’s om mogelijke scenario’s aan te reiken over momenten daarvoor of erna. Voor iedere serie werkt Martyn samen met iemand uit een ander veld. Voor zijn serie over de Bende van Nijvel, een geruchtmakende serie onopgeloste overvallen en moorden uit de jaren ’80, werkte hij samen met onderzoeksjournalist Jonas Bruyneel. De samenwerking leverde nieuwe invalshoeken op die later werden nagetrokken door de politie. Voor zijn galerietentoonstellingen in Duitsland werkte Martyn samen met critici en curatoren. Een wisselwerking waaruit de thema’s volgden van zijn tentoonstellingen. Voor zijn eerste show in Nederland kreeg Martyn de vrije hand en besloot hij uit te zoeken wat hij zou schilderen vanuit zijn onderbewustzijn.
Tijdens de lockdown heeft Martyn bepaalde werken opnieuw bewerkt, zoals hier waar hij heeft geëxperimenteerd met verstelbare gekleurde plexi layers, zoals in het geval van F01 The Magician longs to see.
Het lijkt mij een behoorlijke stap om van werken op basis van historisch brononderzoek naar werken onder hypnose te gaan.
Dat klopt. Normaalgesproken werk ik in series waarvan het thema vooraf vaststaat. Ik maak dan ook alleen werk dat in die serie past. Niks anders. Zo weet ik ook welk series ik de komende 3 jaar zal gaan maken. Het zijn altijd thema’s die redelijk ver van mij af staan. Dit keer wilde ik uitzoeken wat ik zou schilderen als ik intuïtief zou werken, vanuit mijn onderbewustzijn. Zou ik dan iets wezenlijks anders schilderen, tijgers bijvoorbeeld?
Waarom koos je ervoor om onder hypnose gebracht te worden?
Het oorspronkelijke idee was om met een psycholoog samen te werken. Daar zag ik van af, omdat je die gesprekken tot op zekere hoogte toch kan sturen. Aanvankelijk stond ik sceptisch tegenover hypnose. Wat als het niet werkt? Ik had al lijsten gemaakt met onderwerpen voor het geval ik er niet vatbaar zou zijn. Maar dat bleek niet het geval. Tijdens de eerste sessie dacht ik vooraf, ik doe wel mee, maar een paar minuten later zei Patrick Pickart, de hypnotiseur, dat mijn hand aan mijn gezicht vastzat en toen kon ik mijn hand ook met geen mogelijkheid loskrijgen.
Pieter jan Martyn, A01 de openbaring, 2020, Galerie Frank Taal.
In Nederland zit de hypnose in de hoek van het entertainment. Is dat in België ook zo en verklaart dat ook je scepsis voor een deel?
Dat is hier ook het geval. Ik kende Patrick van televisieshows, maar leerde hem persoonlijk kennen via mijn zwager. Er is een groep mensen die niet onder narcose gebracht wil worden, voor hen is hypnose een goed alternatief. Patrick wilde graag meewerken omdat het kunstpubliek een ander publiek is dan naar zijn theatershows komt. Hij wil graag laten zien dat hypnose voor meer zaken geschikt is dan alleen entertainment.
Pieter jan Martyn, hypnosesessie 10012020, 2020, Galerie Frank Taal.
Wat is hypnose precies en hoe werk je daaronder?
Patrick vertelde me dat hypnose in feite niks anders is dan een grote focus op een ding, waardoor andere zaken niet worden waargenomen. Een goed voorbeeld is dat je zit te lezen, daarin opgaat, en je vrouw je tot 4 maal toe roept dat het eten klaar is.
De eerste keer duurde de hypnose maar 3 à 4 minuten. Van tevoren had ik alles klaargezet, zodat er geen tijd verloren zou gaan. De doeken zijn in meerdere sessies gemaakt. Mijn vrouw was in het atelier aanwezig en zag dat ik als een bezetene aan het werk was. Ze zag dat ik heel hoekig bewoog en dat al mijn spieren aangespannen waren. Na afloop had ik ook spierpijn. De sessies daarop had ik meer vertrouwen in Patrick en durfde ik sneller alles loslaten, de hypnose duurde ook langer, tussen de 15 en 20 minuten.
Het gekste van al is het moment dat de hypnose uitwerkt en je nog aan het werk bent. Het is heel confronterend als je denkt een dunne grijze lijn te zetten, en je merkt dat het een dikke paarse lijn is. Daarna volgt het besef dat je iets compleet anders hebt geschilderd dan je in gedachten had, maar telkens als ik naar de abstracte resultaten kijk, zie ik de figuraties die ik tijdens de hypnose voor ogen had.
Dit speelde zich allemaal af tijdens de pandemie waardoor je tentoonstelling tot tweemaal toe werd uitgesteld. Heeft dat nog invloed gehad op het werk?
We konden meer hypnosesessies doen. Ik kon de mogelijkheden daarvan dus ook verder exploreren. Daarnaast had iedereen ineens tijd, zodoende kwam ik met Jonas Bruyneel op het idee om de sessies vast te leggen. Jonas’ broer Hannes is regisseur. Samen hebben ze een kortfilm documentaire over het project gemaakt. Ik wil graag benadrukken dat ik weliswaar de voice over heb ingesproken, maar verder niet betrokken ben bij de film. De tekst die ik uitspreek is van Jonas en de regie en montage was in handen van Hannes. De documentaire is in feite een videoversie van het dossier dat ik normaalgesproken aanleg, alleen dan gemaakt tijdens het project en met mijzelf als onderwerp.
Waarom gaf de tentoonstelling de titel The 12th Monkey?
De titel is een verwijzing naar Terry Gilliams 12 Monkeys, een film uit 1995 met Brad Pitt in de hoofdrol. 12 Monkeys is net zoals mijn project gebaseerd op Chris Markers kortfilm La Jetée (1962). In die film wroet de hoofdrolspeler net als ik via een vorm van hypnose in zijn onderbewustzijn. In de documentaire van Jonas en Hannes zitten ook visuele verwijzingen naar La Jetée.
Wat leverde deze reis in je onderbewustzijn je op?
Mijn vrouw herkende in de werken die ik onder hypnose schilderde mijn handschrift en zag herkenbare elementen uit werk van 10-15 jaar terug. We hebben toen op de computer mijn werk uit die periode doorgespit en ze bleek gelijk te hebben. Eenzelfde expressieve schriftuur komt in heel wat van mijn oudere werken voor maar dan niet zozeer op de voorgrond. Ik schilderde toen niet zozeer de figuratie, maar veeleer de achtergrond die de eerder suggestieve figuratie afbakent. Of zoals Jonas in zijn tekst besluit: “Misschien is dat wie ik ben: een schilder van leegte? Misschien is dat wat schilderen onder hypnose met mij heeft gedaan: me bevrijdt van de verhalen die ik obsessief verzamelde en van de angst die me belemmerde om volledig vrij te zijn. Zodat alleen de essentie overblijft: die onmetelijke leegte.”
Bekijk hier de korte documentaire over The 12th Monkey van Jonas en Hannes Bruyneel.
The 12th Monkey van Pieter jan Martyn is van 27 maart tot 29 mei te zien bij Frank Taal in Rotterdam.
Bezoek is momenteel alleen mogelijk op afspraak.
Reserveer hier gratis uw online ticket. Zie franktaal.nl voor meer informatie.
