Tot en met 26 oktober toont Lumen Travo Gallery in Amsterdam de solotentoonstelling ‘Pietà, Millefleurs’ van Rini Hurkmans. Deze tentoonstelling belicht de veelzijdige praktijk van de kunstenaar en presenteert een grote variatie aan werken, waaronder 55 geweven werken, sculpturen in uiteenlopende formaten en foto- en videowerken. Hurkmans’ multidisciplinaire benadering weerspiegelt haar diepgaande onderzoek naar de complexe interactie tussen kunst, ethiek en de menselijke ervaring.
Een belangrijk aspect van Hurkmans’ werk is haar voortdurende dialoog tussen kunst en samenleving. In haar werk keert Hurkmans steeds terug naar thema’s zoals verlies, afwezigheid, vervreemding, en de ethische en politieke implicaties hiervan. Ze maakt kunstwerken die de kijker uitnodigen tot reflectie over morele vraagstukken in een wereld die wordt geconfronteerd met politieke, sociale en milieugerelateerde crises. Ze onderzoekt daarbij de relatie tussen kunst, politiek en de menselijke ervaring. Dit komt ook duidelijk naar voren in haar conceptuele werk ‘Vlag van Compassie’ (2002), waarin ze compassie tastbaar maakt door middel van een vlag die ethische vragen oproept en een brug slaat tussen kunst en de samenleving. De praktijk van de kunstenaar heeft ook een onderzoekscomponent. Zo verkent ze het concept van verlies in relatie tot ethiek en politiek en was ze tussen 2010 en 2017 aangesloten bij de onderzoeksgroep LAPS, een wetenschappelijk instituut voor kunst en publieke ruimte.
Haar tentoonstelling in Lumen Travo Galerie is geïnspireerd door Michelangelo’s beroemde ‘Pietà’ (1498–1499) en door de zesdelige middeleeuwse tapijtenserie ‘La Dame à la Licorne’ (‘De Dame met de Eenhoorn’), die in grofweg dezelfde periode vervaardigd werd in Parijs en Vlaanderen, rond het jaar 1500.
De ‘Pietà’, een beeld van een moeder die haar overleden zoon vasthoudt, werd op 22 mei 1972 beschadigd door László Tóth, een man die ervan overtuigd was dat hij Jezus was. Met een hamer sloeg hij in op het iconische beeld, waarbij Maria’s uitgestrekte linkerarm werd vernield. Dit betekende een symbolisch verlies van haar cruciale gebaar richting het publiek. Tóth werd overmeesterd, een moment dat werd vastgelegd door pers. Deze foto toont een intens en haast theatraal tafereel. De ‘Pietà’ lijkt hier de achtergrond te vormen voor een dramatische herhaling van vergelijkbare symboliek. Terwijl Tóth door omstanders en beveiligers wordt overmeesterd, ligt hij in een houding die sterk doet denken aan de klassieke compositie van Jezus bij de kruisafname, waarbij zijn lichaam als het ware "gedragen" wordt door de mensen om hem heen. De fysieke worsteling, de chaos, en het beschadigde beeld op de achtergrond vormen een opvallend beeld. Deze scène roept een gevoel van sacrale verstoring op, alsof het geweld dat het kunstwerk trof ook op een dieper symbolisch niveau resoneert. Dit theatrale moment, waarin Tóth verschijnt als een tragische, gevallen figuur, gevangen in zijn overtuiging, versterkt het dramatische karakter van de foto.
Toen Hurkmans de foto 20 jaar later voor het eerst (bewust) zag was ze artist-in-residence bij MoMA PS1 in New York. Ze besloot de persfoto te kopen en werd geïnspireerd om de complexe lagen van deze gebeurtenis verder te onderzoeken. In de foto zag ze een krachtig symbool van verlies en symbolische verstoring, een thema dat ze verder uitdiepte in haar oeuvre. Hurkmans raakte gefascineerd door de verschillende, soms tegenstrijdige betekenissen in de foto, die sindsdien het vertrekpunt vormt voor diverse werken van haar hand. Een voorbeeld hiervan zijn een reeks zelfportretten, waarin ze zichzelf met een cocon-achtige vorm afbeeldde, een project dat ze achttien jaar lang, met tussenpozen van twee jaar, voortzette. Ook het videowerk ‘Dear Son’, dat in 2003 te zien was in Huis Marseille, is een interpretatie van de Pietà. In deze video speelt een moederfiguur de hoofdrol, die voortdurend een wit shirt op haar schoot vouwt terwijl ze een brief voorleest aan haar overleden zoon.
In haar tentoonstelling die nu te zien is in Lumen Travo Galerie zien we onder meer een gebaar van een reikende hand die uit de muur lijkt te komen, een verwijzing naar Maria’s arm. Deze hand biedt de kijker een bijenwasobject aan, waarop het woord ‘moed’ staat gegraveerd. Daarnaast wordt een Pietà van bijenwas getoond, waarin Maria’s linkerarm lijkt te zijn vervangen door een ijzeren pin. Bijenwas is als materiaal symbolisch beladen: het staat bekend om zijn helende eigenschappen en is door de eeuwen heen gebruikt om objecten te conserveren. Bovendien wordt het vaak toegepast in kaarsen, wat het materiaal verbindt met de symboliek van verlichting, zuiverheid en spiritualiteit. Kaarslicht fungeert daarbij als een symbool van hoop en transformatie.
De muren van de tentoonstelling zijn gevuld met een indrukwekkende constellatie van 55 kleinschalige wandtapijten, vervaardigd uit een combinatie van polyester, mohair, viscose, biologisch katoen, merinowol, acryl, gerecycled PET en polyamide, in samenwerking met het TextielLab in Tilburg. Deze tapijten zijn geïnspireerd op de zesdelige middeleeuwse wandtapijtenserie ‘La Dame à la Licorne,’ waarbij elk werk een van de vijf menselijke zintuigen symboliseert (zicht, reuk, gehoor, smaak en tast) en het hart. De delicate millefleurs-stijl, een achtergrondmotief van kleine bloemen en planten dat werd gebruikt in diverse ambachten, weerspiegelt onze relatie met de natuur, een ander onderwerp dat de kunstenaar intrigeert. De wandtapijten worden in deze tentoonstelling gecombineerd met de thematiek van de Pietà om op die manier de verstoring van menselijke waarden en natuurlijke harmonie te onderzoeken. Door hedendaagse kunst te vermengen met historische kunst nodigt de kunstenaar ons uit om na te denken over ethiek en wat het betekent om mens te zijn — en toont ze hoe thema’s als verlies de grenzen van tijd overstijgen.