30 july 2024, Yves Joris
De gebogen getuigen, rouw en reflectie tijdens het Kunstenfestival Watou
De zon zoekt nog haar weg. Boven Frankrijk heeft ze de strijd tegen de wolken al gewonnen, maar hier in Watou is het voorlopig nog grijs. In de serene uitgestrektheid van het Vlaamse landschap, te midden van weelderige akkers en onder een hemel bedekt met (nu nog) zware wolken, staat een intrigerend kunstwerk van Sanne van Balen. De zes gebogen, rode structuren die oprijzen uit de aarde lijken op lantaarnpalen, maar er is iets in hun vorm dat dieper reikt dan hun alledaagse voorkomen. Dit werk, getiteld Zeg me (2024) maakt deel uit van het kunstenfestival Watou en roept een reflectie op over de menselijke conditie, rouw en de zoektocht naar betekenis.
Sanne van Balen (°1994) is een hedendaagse Nederlandse kunstenaar die bekend staat om haar verhalende en vaak poëtische installaties. Ze heeft een achtergrond in zowel Nederlandse Letterkunde als beeldende kunst. In haar werk verkent ze thema's zoals menselijke kwetsbaarheid, herinnering en de relatie tussen mens en natuur. Haar installaties, vaak gekenmerkt door een sterke visuele taal en symboliek, nodigen de toeschouwer uit tot introspectie en diepgaande reflectie. Haar kunstwerken zijn te zien geweest in diverse tentoonstellingen en kunstfestivals, en nu is haar werk te bewonderen in Watou. Met Zeg me toont ze de bezoekers van het kunstenfestival haar vermogen om emotie en filosofie te verweven in krachtige beelden die resoneren met universele menselijke ervaringen.
Denkend aan Käthe Kollwitz
Heeft het met de omgeving te maken die mijn brein een bepaalde associatie opdringt? De gebogen vormen van Sannes rode structuren roepen herinneringen op aan Het Treurend Ouderpaar, het hartverscheurende beeldhouwwerk van Käthe Kollwitz, dat zich op het kerkhof van het nabijgelegen Vladslo bevindt. Kollwitz beeldhouwde dit monument ter nagedachtenis aan haar zoon Peter, die viel in de Eerste Wereldoorlog. De pijn en het verlies die uit dit werk spreken, vind ik ook terug in de stille, bijna melancholische houdingen van Van Balens rode lantaarnpalen. Net als het ouderpaar van Kollwitz buigen ze zich naar de aarde, alsof ze het gewicht van een onuitgesproken verdriet dragen.
Deze installatie tracht ook te communiceren met de natuur om zich heen. De felrode kleur contrasteert scherp met de natuurlijke tinten van het landschap en roept een gevoel van vervreemding op. Het is alsof ze zichzelf uit hun stedelijke context hebben losgemaakt en nu als stille wachters over het veld waken. Zo vormen ze niet alleen een paradox van aanwezigheid en afwezigheid, maar laten ons tegelijk ook beseffen door hun rode kleur dat ze buitenbeentjes zijn in deze overwegend groene omgeving.
Sanne van Balen, Lantern, 2024, Josilda da Conceição
Taal heeft geen vaste vorm
In de tentoonstellingscatalogus van het Kunstenfestival Watou lees ik dat ‘taal geen vaste vorm heeft, maar een drager of lichaam nodig heeft’. En dat wordt volkomen duidelijk door deze installatie. In Zeg me vangt Van Balen de essentie van menselijke kwetsbaarheid en vergankelijkheid. De gebogen houdingen kunnen worden gezien als een fysieke representatie van introspectie en rouw, maar ook als een uitnodiging om na te denken over onze plaats in de wereld en hoe we omgaan met verlies en herinnering. De lantaarnpalen, zonder hun licht te laten schijnen, wijzen op een stilte en een rust die noodzakelijk is voor diepe contemplatie.
Zeg me roept op tot een dialoog met de toeschouwer, niet alleen over de esthetische waarde, maar ook over de emotionele en filosofische dimensies van het bestaan. Het kunstwerk functioneert als een brug tussen het verleden en het heden, herinnerend aan de tragedies van het verleden zoals verbeeld door Kollwitz, terwijl het ons aanspoort om na te denken over onze huidige realiteit en hoe we ons verbinden met onze omgeving en geschiedenis.
De plaatsing van deze palen in het open veld suggereert ook een zoektocht naar verlichting of inzicht die niet direct toegankelijk is. Ze staan als symbolen van verloren licht, een metafoor voor de momenten in het leven wanneer helderheid en begrip ons ontglippen. De opstelling zorgt er voor dat slechts een kleine oppervlakte beschenen kan worden, een exclusieve ruimte waar wellicht niet iedereen toegang tot krijgt. De keuze voor de rode kleur van de palen versterkt het contrast tussen kunst en natuur. Rood, een kleur die vaak wordt geassocieerd met passie, gevaar, en leven, roept sterke emoties op. Het is ook geen natuurlijke kleur voor dergelijke palen. In deze context kan het rood worden gezien als een teken van de levendigheid van menselijke emoties, zelfs te midden van een stille en misschien troosteloze omgeving.
Sanne van Balen, Stem, 2024, Josilda da Conceição. Prospects Mondriaan Fonds, Art Rotterdam
Exegi monumentum
In dezelfde catalogus lees ik ook dat voor Sanne ‘het landschap een taalkundige plaats is die betekenissen uit de omgeving zowel vasthoudt als overbrengt’. De vormen en plaatsing van de lantaarnpalen kunnen op die manier dan ook worden geïnterpreteerd als een gesprek met de aarde zelf. Ze lijken als levende wezens die zich buigen om te luisteren naar de verhalen van het land, om de geschiedenis en de geheimen die onder het oppervlak verborgen liggen, te absorberen. Dit gebaar van luisteren en buigen verbindt de menselijke ervaring van verlies en rouw met de natuurlijke wereld, waarin cycli van leven en dood, groei en verval, eeuwig doorgaan.
Maar het gesprek wordt ook effectief gevoerd. Voor deze installatie ging ze samen met een dichter in dialoog met enkele bewoners van het grensdorp. De soundscape van ZONDERWERK, waarachter het duo Dijf Sanders en Linde Carrijn schuilgaat, brengt een compositie van deze stemmen in combinatie met het gedicht van Marjolijn Van Heemstra. Je luistert naar de woorden die boven je hoofd uitgestrooid worden. “Er zit geschiedenis in onze naam. Lantaarn komt van de Grieken – lampter, fakkel, vuurbekken. Stamt af van het woord lampein – stralen, schijnen. En de paal, die komt rechtstreeks van de Romeinen. Palus. (…)”
Zeg me van Sanne van Balen is een krachtig symbool van menselijke emotie, een monument voor zowel rouw als veerkracht, en een uitnodiging om stil te staan bij de diepten van het menselijk hart. In deze stilrode lantaarnpalen, gebogen en onverlicht, vinden we een echo van onze eigen vragen en verdriet, en misschien, net als bij Kollwitz, een moment van gezamenlijke menselijke ervaring en begrip.
Sanne van Balen wordt vertegenwoordigd door de Amsterdamse galerij Josilda de Conceição. Ook de installatie Zeg me is beschikbaar voor wie er niet genoeg van kan krijgen. Je zal wellicht moeten wachten tot afloop van het kunstenfestival om het werk mee naar huis te kunnen nemen en reken ook op voldoende plaats want met een formaat van 3 op 3 op 14 meter is het geen kunstwerk die in de gemiddelde stadstuin past.
Sanne van Balen, Zeg me, 2024, Josilda da Conceição. © Marijn Depoorter
