Bij Galerie Maurits van de Laar is op dit moment een duotentoonstelling te zien van Jantien Jongsma en Stan Klamer. In het werk van beiden speelt hun directe omgeving een grote rol. Jongsma verwerkt het Amsterdamse Slotervaart in haar tekeningen. Bij Klamer vormen de boten die hij iedere dag over het IJ voorbij ziet varen het vertrekpunt voor zijn metaforische cartografie.
Bij een duotentoonstelling dringt zich vroeg of laat de vraag op waarom de galeriehouder juist deze twee kunstenaars tegelijk heeft geprogrammeerd. Van de laar vertelt dat hij de verschillende standpunten van de kunstenaars interessant vindt: “Jantiens werken zitten midden in het dagelijkse leven wat ze transformeert naar een soort ballet of choreografie met gekostumeerde mensen. Stan heeft juist een soort helikoptervisie. hij bekijkt de dingen van een afstand en brengt ze in kaart. Het is een metaforische cartografie waarin hij de werkelijkheid verbindt met abstracte ideeën en het spirituele.”
Een ingenieuze choreografie
Jantien Jongsma (1965) rondde onlangs het project Back to the Future af over Slotervaart, een van de tuinsteden van Amsterdam Nieuw West die werd gebouwd volgens het Modernistische vooruitgangsideaal licht, lucht en ruimte.
In de tekeningen voor het project concentreerde Jongsma zich eerst op het groen en de vogels van de parken en daarna op de architectuur. Vervolgens kwamen de mensen in de wijk aan bod: “Ik zie de identieke bewegingen van de mensen op straat als een ingenieuze choreografie van winkelende mensen, pakketbezorgers en fietsers.” Die choreografie koppelt Jongsma aan een andere stroming binnen het Modernisme, het Futurisme. Deze stroming legde zich ook toe op met kostuums en decors voor het theater. In een werk als Winkels Plein Straat Staat Verkeer nemen de figuren in futuristische pakken dan ook theatrale poses aan.
Het duidelijkste verwijst Jongsma echter naar het Suprematisme, de stroming die (machinale) vooruitgang koppelde aan gevoel en subjectieve waarneming van onze omgeving centraal stelde. Jongsma’s werken zitten vol simpele geometrische vormen als vierkanten, rechthoeken, driehoeken en cirkels. Een werk als Doordeweekse dagen is vrijwel geheel opgebouwd uit deze vormen. Ook valt op dat Jongsma’s palet beperkt is, net als dat van de Suprematisten.
Daarnaast grijpt Jongsma terug op folkloristische kunst. Zo dragen veel van de buurtbewoners traditionele kleding als een boerenkiel of een lange jurk, en ontbreekt een zuivere perspectiefwerking. Met andere woorden: Jongsma’s voorstellingen zijn plat. De combinatie van folkloristische elementen met de vooruitgangsgedachte van de modernistische architectuur geeft de tekeningen een warme en menselijke invulling, waardoor de stad verandert in een speelse en koesterende omgeving.
Tel daarbij op een naïeve tekenstijl en een volledig gevuld blad en je begrijpt waarom galeriehouder Van de Laar zegt dat Jongsma’s werk ‘iets outsider-achtigs’ heeft. Dat wordt het duidelijkste in het grootste werk van de presentatie, In the Future. Dit werk heeft twee zonnen - een op de lange kant en een op de korte kant - zodat de koper het werk zowel horizontaal als verticaal kan installeren.
Boten, boten, boten
Normaal gesproken zijn bij land- en routekaarten accuratesse en betrouwbaarheid van het grootste belang. Wil je niet omrijden dan vertrouw je op Google Maps of andere navigatiesoftware om zo snel mogelijk van a naar b te gaan. Stan Klamer (1953) zet dat idee overboord. Zijn kaarten brengen je nergens naartoe. Hij gebruikt ze als een opslag voor beelden en ideeën.
Prepare to embark on a nautical journey heet het boekje bij de recente serie werken, en die titel dekt de lading goed. Op veel van de werken komen boten en sloepen in alle soorten en maten voor. Uitgevoerd in zwarte inkt, met een bemanning die aan het peddelen is, een hengel of een visnet uitwerpt of de zeilen hijst, en altijd met een volledig spiegelbeeld. Geen woelige baren dus, maar rustig water.
Andere tekeningen hebben een raster als ondertekening en staan vol met cirkels die allerlei betekenissen kunnen hebben, windrozen en knoopverbindingen die sterrenbeelden lijken te vormen. Het geeft je het idee dat je naar een vroege schematische weergave van de kosmos kijkt die is geüpdatet met informatie uit de verre toekomst. Een soort alchemistische sci-fi kaarten die we maar deels kunnen begrijpen.
Octagone
De tekeningen die gedomineerd worden door boten en Klamers meer spirituele en kosmologische aanpak komen samen in Octagone, een kaart rondom met een band die is opgebouwd uit vierkanten met daarin heiligen, dieren, gereedschappen en eilanden. In het middenvak zien we bootjes die van linksboven op de grote cirkel in het midden afstevenen. In de andere, kleinere cirkels zien we eilanden.
De bootjes mogen dan veel van Klamers recente werk domineren, ze komen voort uit zijn fascinatie voor eilanden. Door hun afgelegen ligging hebben flora en fauna vaak een eigen ontwikkeling doorgemaakt, wat opmerkelijke diersoorten opleverde als het vogelbekdier (Australië) en de dodo (Mauritius). Klamers cartografie wijst ons naar eilanden waar alles mogelijk is in een groot, mysterieus experiment.