27 march 2024, Wouter van den Eijkel
Kabra Blauw in Galerie Fontana
Contemporary Ceramics Collective, een groepstentoonstelling met werk van 8 internationaal vermaarde keramisten, werd geopend met een plengoffer van Winti-priesteres Marian Markelo. Opmerkelijk, maar ook weer niet. Markelo werkt namelijk al jaren met de Rotterdamse kunstenaar Boris van Berkum aan een Winti-kunstcollectie. Bij Galerie Fontana is momenteel een drietal pronkvazen uit de Kabra Blauw collectie te zien.
Bij Fontana toon ik drie pronkvazen uit de Kabra Blauw-collectie. De vorm doet denken aan de Egyptische canope, een vaasvorm met hoofd. De pronkvazen zijn ieder 60cm hoog en uitgevoerd in wit faience, met de hand beschilderd met Delftsblauw door meester plateelschilder Diana van Zeijl van Heinen Delftsblauw, de Delftsblauw-fabrikant waarmee ik Kabra Blauw heb ontwikkeld. De spirituele opdrachtgever is Winti-priesteres Marian Markelo, met wie ik sinds 2010 werk aan een groeiend oeuvre van kunst gerelateerd aan Winti. De pronkvazen bij Fontana zijn hier onderdeel van.
De collectie bestaat al een aantal jaar en heeft zijn doel bereikt; ik zag dat de koning een broche uit de serie droeg tijdens Keti Koti afgelopen jaar.
Niet alleen herhaalde koning Willem Alexander de excuses voor 400 jaar Nederlandse Slavernij van de regering, maar hij vroeg ook als hoofd van de koninklijke familie om vergiffenis voor haar rol in het slavernijverleden. Deze erkenning is een belangrijke mijlpaal geweest en ik denk dat Nederland nog meer tijd nodig heeft om het pijnlijke verleden van 400 jaar slavernij een plek te geven als een gezamenlijk verleden. Het feit dat de koning de Kabra-herdenkingsspeld droeg was voor mij als ontwerper natuurlijk helemaal te gek.
Om een fijne en goede galerie te vinden die bij een kunstenaar past, kost tijd. Fons Hof (directeur van Art Rotterdam, red.) heeft mij hierin heel goed geadviseerd. Fontana kwam als absolute winnaar uit de bus, en die match blijkt in de praktijk ook heel goed te werken. Momenteel exposeer ik als gastkunstenaar bij Fontana, wellicht wordt dat in de toekomst een vaste samenwerking.
De naam van de collectie, Kabra Blauw, is een samentrekking van Kabra en Delftsblauw. Kabra is een term uit het Winti-geloof. Kan je kort schetsen wat dat geloof inhoudt?
De ‘Kabra’ (letterlijk vertaald ‘Voorouders’) spelen een belangrijke rol in de Winti-cultuur.
Winti is een Afro-Surinaamse spirituele levenswijze, het is een samensmelting van West-Afrikaanse godsconcepten van tot slaaf gemaakte Afrikanen die in Suriname zijn beland tijdens de trans-Atlantische slavernij. De Winti (letterlijk vertaald Wind) van de aarde, lucht, water en bos zijn door de scheppende god Keduampon geschapen om de mens bij te staan in zijn groei en ontwikkeling op aarde.
De essentie van Winti draait om het samenzijn met anderen en de tijd hebben voor elkaar, zowel met levende mensen als met de overleden voorouders. Het accent ligt op spiritualiteit en niet op dogma’s, Winti is dan ook niet hiërarchisch. Het is toch geweldig dat de Winti-goden en de voorouders worden gevierd met een dansritueel, muziek en lekker eten en drinken, zonder donderpreken over schuld en schaamte. Je wordt als mens juist aangespoord jezelf te zijn en je tot je beste vermogens te ontwikkelen.
Wat hebben Kabra en Delftsblauw met elkaar gemeen?
Het zijn allebei vooroudertradities herkenbaar aan de kleurcodes blauw en wit. Ik kreeg het idee voor Kabra Blauw tijdens een voorouderritueel. Alle aanwezigen droegen blauw en wit, want in de Winti cultuur staan die kleurencombinatie voor de Kabra, de voorouders. Blauw symboliseert de West-Afrikaanse koninklijke lijn. Wit staat voor de dood en zuiverheid. Ik dacht: “Ik ben in een Delftsblauwe droom” en toen besefte ik dat blauw en wit ook mijn Nederlandse voorouderkleuren zijn! Want sinds de 17e eeuw is Delftsblauw een niet meer weg te denken oer-Nederlandse traditie. Wat gebeurt er als we deze twee culturen samen brengen in één pronkobject? Ontstaat er dan zoiets als Kabra Blauw? Vanuit die gedachtegang heb ik de Kabra Blauw-collectie gecreëerd.
Eerlijk gezegd was ik ook best verbaasd, dat een zwarte Winti-priesteres mij (een witte kunstenaar) uitnodigde om een Winti-kunstcollectie te produceren. Het doel van de nieuwe Winti-kunstcollectie: een Afrikaanse revival van kunst in het wintiritueel. Dit gebruik was vergeten op de protestantse plantages van Suriname. Helemaal verbaasd was ik toen ik hoorde dat haar voorouders mij hadden aanwezen als de uitverkoren kunstenaar.
Nu begrijp ik dat veel beter: de samenwerking tussen de zwarte priesteres Marian Markelo en een witte kunstenaar Boris van Berkum is niet toevallig en draagt zelfs een belangrijke boodschap uit: de boodschap dat we elkaar nodig hebben in het proces van verwerken van het slavernijverleden en het maken van een nieuw collectief verhaal.
Marian zegt: “Onze Winti kunstwerken zijn de symbolen van de toekomst. Een toekomst waarin we op gelijkwaardige en respectvolle manier samenwerken. Een toekomst waarin wij onze culturele verschillen juist vieren en ook samen laten komen in iets nieuws en iets moois.”
De aanpak van het ontwerpproces voor de nieuwe Winti-kunstcollectie is misschien opmerkelijk. Ik assembleer en modelleer vormen verkregen via 3D-scans van kunstvoorwerpen, uit onder andere etnografische museumcollecties, met 3D-scans van levende modellen en hedendaagse voorwerpen. In Kabra Blauw bijvoorbeeld zette ik een vooroudermasker van de Egungun Yoruba (collectie Afrikamuseum) op de vorm van een 17e-eeuwse achthoekige dekselvaas uit de collectie van het Boijmans.
Toen Winti-priesteres Marian Markelo je vroeg voor dit project, wist je toen meteen dat je het moest doen? Wist je op dat moment wat de Winti-cultuur inhield?
Ja, ik wist dit moet ik doen; ik vind kunst in een spirituele context fascinerend.
In 2010 kreeg ik van Winti-priesteres Marian Markelo de opdracht om een nieuwe Winti-kunstcollectie te ontwikkelen en produceren. Ik wist er eigenlijk vrij weinig van. Dus ik liep drie jaar een 'Winti-stage' bij Marian, waarin ik uitgebreid onderzoek deed naar Winti, het Slavernijverleden en de Afrikaanse kunstcollecties in Nederlandse musea. Ook nam ik deel aan studiereizen naar Ghana, Togo, Benin en Suriname en woonde ik talloze Winti-rituelen bij. Pas in 2013 maakte ik het echte eerste werk: het Kabra vooroudermasker. Dit masker danst ieder jaar op Winti voorouderrituelen en vergezelt Marian Markelo ieder jaar bij het brengen van het plengoffer ter herdenking van de voorouders tijdens de Nationale Herdenking Nederlands Slavernijverleden op Keti Koti. Het Amsterdam Museum heeft het in 2014 aangekocht, onder de voorwaarde dat we het konden blijven gebruiken.
Ik zag dat de serie ook breder is dan alleen deze beelden. Er zijn ook gebruiksvoorwerpen en broches en zoutvaten beschikbaar. Waarom hebben jullie daarvoor gekozen?
De Kabra Blauw collectie omvat Kabra Blauwe pronkvazen (kunstwerken), een Kabra Blauw zoutvaatje en een Kabra herdenkingsspeld. Het zoutvaatje en de speld heb ik ontworpen voor het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Het NiNsee heeft het Kabra Blauw Zoutvaatje als hét aandenken van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden uitgeroepen. “Het vaatje zorgt dat het gesprek over de geschiedenis van de Nederlandse slavernij aan de keukentafel gevoerd kan worden,” aldus Linda Nooitmeer, voorzitter NiNsee (Nationaal instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis, red.). Het zoutvaatje is inmiddels de absolute bestseller in de webwinkel van de Dutch Museum Giftshop en is te koop bij 30 museumwinkels door het hele land. De Kabra Herdenkingsspeld heeft nu een oplage van 20.000 stuks. Ik vind het belangrijk dat kunstbezit, hoe klein dan ook, toegankelijk is voor iedereen. Ik volg hier onze collectieve kunst voorouder Keith Haring met zijn Pop Shop.
Willen jullie het project nog verder uitbouwen en zo ja, wat kunnen we verwachten?
Op de lange termijn zou ik graag een groot historisch werk willen maken, een caleidoscopische visie, waarin het hele verhaal over Winti in beeld wordt verteld, de kosmologie van de Winti. Op de korte termijn: een set van twee Kabra Blauwe pronkvazen is aangekocht door Museum Boijmans Van Beuningen en is tot en met maart 2025 te zien in het Depot in de tentoonstelling 'Lievelingen, hoogtepunten uit de collectie'.
