19 march 2024, Flor Linckens
Isaac Julien: “Ik verken de wereld met een poëtische blik”
Het werk van Sir Isaac Julien is zo adembenemend mooi dat sommige kijkers misschien een zachte aanmoediging nodig hebben om ook de diepere lagen te verkennen. De installaties van de Britse kunstenaar onderzoeken complexe thema's als gender, ras, diaspora, representatie, seksualiteit, dekolonisering, klasse en de manieren waarop we gebeurtenissen (collectief) herinneren. Vaak hebben deze werken evenveel betrekking op het heden als op het verleden. Tijdens de opening van zijn solotentoonstelling in het Bonnefanten in Maastricht stelde de kunstenaar met een glimlach: “Ik verken de wereld met een poëtische blik, ik ben immers geen nieuwslezer.” Parallel aan dit retrospectief toont Galerie Ron Mandos een solotentoonstelling van de kunstenaar, die tot en met 14 april te zien zal zijn. De galerie voerde hiervoor ingrijpende aanpassingen door aan de architectuur en verwijderde zelfs een muur om plaats te bieden aan een monumentale installatie. Naast deze videoinstallatie, een meeslepende ervaring op twee schermen, zie je in Galerie Ron Mandos ook verschillende grootschalige fotowerken die hun oorsprong vinden in dezelfde wereld — de ene nog mooier dan de ander.
Julien introduceert in het videowerk verschillende verhaallijnen op meerdere schermen die samen een groter verhaal vertellen: een dialoog, een duik in het archief, een affaire met een zielsverwant, een zanger, een flashback naar een eerder werk en een verhaallijn over een hedendaagse curator.
Barnes en Locke vonden inspiratie in elkaar en hadden tot op zekere hoogte een gedeeld doel, maar hun verschillende achtergronden, persoonlijkheden, denkwijzen en privileges bemoeilijken het gesprek. In ‘Once Again…’ heeft Julien hun gefragmenteerde dialoog, in samenwerking met Martina Klich, in scene gezet, gebaseerd op historische correspondentie tussen de twee mannen, een dagboek en twee artikelen die ze precies honderd jaar geleden publiceerden in het Zwarte literaire tijdschrift 'Opportunity'. Dit gesprek werd gefilmd in de Barnes Foundation en is, net als het originele bronmateriaal, beleefd en vriendelijk, maar er is sprake van enige spanning onder het oppervlak. Hun relatie zou jaren later eindigen in een rechtszaak, die werd gewonnen door Locke.
Als Zwarte man had Locke een eigen visie op de (totstandkoming van de) collectie en de betekenis van Afrikaanse kunst binnen de diaspora en de westerse kunstwereld. De relatie tussen Afrikaanse kunst en witte verzamelaars en instituten is op zijn zachtst gezegd gecompliceerd. Afrikaanse kunst wordt niet zelden gecategoriseerd als artefact, terwijl westerse werken veel sneller als kunst worden beschouwd. Dat is opmerkelijk, zeker als je bedenkt dat kunstenaars als Picasso en Modigliani rijkelijk stalen van de beeldtaal van Afrikaanse kunst. Daarnaast spelen fetishisatie, objectificatie en decontextualisering een rol. Om nog niet te spreken over de onrechtmatige manieren waarop ze deze Afrikaanse kunstwerken in handen hebben gekregen, iets waar Barnes en Locke minder aandacht aan besteedden. Denk bijvoorbeeld aan de beroemde Benin Bronzes, die in 1897 werden geroofd door Britse troepen terwijl zij op gewelddadige wijze een einde maakten aan het eeuwenoude koninkrijk Benin in Afrika. Een van deze bronzen werken is onderdeel van de collectie van de Barnes Foundation.
Julien voegt in ‘Once Again…’ eveneens beeldmateriaal toe uit de Franse film ‘Statues Also Die’ ('Les Statues Meurent Aussi') (1953) door Chris Marker, Alain Resnais en Ghislain Cloquet. Deze baanbrekende film had een kritisch perspectief op het Franse kolonialisme en de impact daarvan op Afrikaanse kunst — en hoe we in het westen kijken naar diverse Afrikaanse culturen, die onderling uiteraard sterk verschillen en zeker geen monolithisch geheel vormen. De Franse film, die aanvankelijk werd verboden, heeft het op poëtische wijze over de ‘acquisitie’ van deze werken (waaronder ook weer de Benin Bronzes) en de manieren waarop ze tentoongesteld worden in Europese musea. De Franse filmmakers benadrukken onder meer dat de werken hun originele culturele belang en spirituele lading verliezen wanneer ze uit hun oorspronkelijke context verwijderd worden. Julien draait de titel van de Franse film, ‘Statues Also Die’, om in de titel van zijn eigen werk: ‘Once Again… (Statues Never Die)’.
Julien verrijkte ‘Once Again…’ daarnaast met elementen uit zijn beroemde film ‘Looking for Langston’ (1989) over de dichter, schrijver en activist Langston Hughes, die net als Locke een wezenlijk onderdeel was van de Harlem Renaissance. Enkele citaten uit dit werk worden bijvoorbeeld gecombineerd met nieuwe beelden van Barthé en we zien ook een opvallende trap die eerder te zien was in ‘Looking for Langston’. Deze beelden worden emotioneel geladen door beelden van jazzzanger Alice Smith, die een aangrijpende performance opvoert.
Daarnaast zien we ook beelden van een Afrikaanse curator die zich door een museum beweegt: het archeologische en antropologische Pitt Rivers Museum dat onderdeel is van de Universiteit van Oxford. Dit is dezelfde universiteit waar Locke decennia eerder studeerde als de eerste Afro-Amerikaanse Rhodes Scholar. De hedendaagse en fictieve curator (gespeeld door Sharlene Whyte) presenteert een ander perspectief: een niet-westers perspectief. Terwijl ze langs geroofd erfgoed loopt leest ze onder meer een tekst voor van Aimé Césaire, een beroemde Martinicaanse dichter, activist en politicus. Zijn ‘Discourse on Colonialism’ (1950) vormde een van de belangrijkste teksten in het antikoloniale discours. Later leest de curator een fragment voor uit het dagboek van een Britse soldaat die onderdeel was van de vernietiging van Benin. Tegelijkertijd zien we Locke door dezelfde gangen lopen, in een andere tijd, achtervolgd door de hartverscheurende muziek van Smith.
Een van de meest esthetische scènes speelt zich af in de tuin van de Barnes Foundation, waarbij Locke en een (andere) muze simultaan op verschillende schermen verschijnen. Het is nacht en beide mannen hebben hun ogen gesloten terwijl ze langzaam bedekt worden met sneeuw. Locke draagt in de voice-over voor uit 'Winter', een tekst van de iconische feministische Zwarte schrijver bell hooks (1952-2021), specifiek geschreven voor Juliens boek 'Riot' uit 2013. Na het overlijden van hooks in 2021 herlas Julien de tekst en droeg hij 'Once Again…' aan haar op. De scène, die eveneens is vastgelegd in twee prachtige fotografische werken, refereert aan een door hooks geïntroduceerde term: een Diasporic Dream-Space. De oplettende kijker ziet dat de vallende sneeuw op een gegeven moment van richting verandert, een soort magie die de zwaartekracht lijkt te tarten. In 'Winter' schreef hooks: "Onze capaciteit om schoonheid te beleven vormt een essentiële handeling van politiek verzet."
Sir Isaac Julien vermengt in zijn werk verschillende artistieke disciplines, waaronder dans, muziek, theater, schilderkunst en beeldhouwkunst. Hij studeerde schilderkunst en film aan de Saint Martin's School of Art in Londen en zijn werk is opgenomen in de collecties van het Guggenheim, het MoMA, Tate, de Royal Academy, de Louis Vuitton Art Foundation en Centre Pompidou. De kunstenaar ontving verschillende onderscheidingen, waaronder de Semaine de la Critique Prize tijdens het Cannes filmfestival, en zijn werk was onder andere te zien tijdens de Biënnale van Venetië en Documenta XI. Julien is daarnaast bijzonder hoogleraar aan de University of California, waar hij samen met zijn partner Mark Nash het Moving Image Lab oprichtte waar jonge kunstenaars, curatoren en onderzoekers ervaring kunnen opdoen.
