12 december 2023, Wouter van den Eijkel
De bitterzoete smaak van chocolade
Mobembo, de eerste Nederlandse galerietoonstelling van de Congolese Rijksakademie-alumnus Fransix Tenda Lomba, vertelt het verhaal van chocola: van de winning van cacao tot aan de reep in de supermarkt, en alle sociale, culturele, economische en (geo)politieke ‘schokken’ die de productieketen tekenen. Le choc est la heet een van de series die te zien is, de chocolade is er… Maar vraag niet hoe of tegen welke prijs.
Fransix Tenda Lomba (Kinshasa, DRC, 1984) studeerde in 2006 af aan de kunstacademie van Kinshasa en sindsdien is hij verbonden aan de Kin Art Studio in Kinshasa. Zijn werk bestaat uit tekeningen, schilderijen, sculpturen en videoanimaties. Zijn tekeningen vormen daarbij de basis van het videowerk. Vaak gebruikt hij materiaal uit zijn persoonlijke archief of dat van zijn ouders om dat te combineren met grotere, historische verhalen. De afgelopen twee jaar was hij resident aan de Rijksakademie in Amsterdam. Afgelopen zomer tijdens de Open Studios liet Tenda Lomba zijn serie Le choc est là zien. Ook de serie Window Maps gaat over het verbouwen van cacao.
Daarnaast is er een installatie van sculpturen die herinnert aan de plunderingen van een industriedistrict van Kinshasa in de jaren ’90 en is er werk over de plundering van het ministerie van onderwijs in dezelfde periode.
Fransix Tenda Lomba, Bana Ya Limete IV, 2023, Galerie Fleur & Wouter
Le choc est là
De chocolade is er… Maar vraag niet hoe. Het is een titel met een dubbele betekenis. Enerzijds verwijst choc naar chocola zoals we die allemaal kennen. Anderzijds verwijst het naar de schok, of zoals Tenda Lomba het noemt de ‘slecht beheerde zegen’, die de wereldwijde handel in cacao betekende voor de bevolking van onder meer Congo, Ghana en Ivoorkust.
Tijdens de Open Studios viel Tenda Lomba’s presentatie op tussen de grote hoeveelheid videokunst, mede omdat hij de kijker voldoende aanknopingspunten bood om het complexe verhaal te snappen zonder verdere uitleg. Zo zullen de meeste bezoekers ogenblikkelijk de olifant van het logo Cote d’Or herkennen en de tronie van de Belgische koning Leopold II kunnen thuisbrengen. Natuurlijk is ook het thema eerlijke cacaowinning niet helemaal onbekend, maar onze aandacht daarvoor wordt doorgaans opgeëist in de supermarkt, waar merken als Fair trade chocola en Tony Chocolonely de productieketen van chocola aankaarten.
Fransix Tenda Lomba, Joint Power, 2023, Galerie Fleur & Wouter
Maar Tenda Lomba’s werk analyse is breder dan dat. Hij heeft ook oog voor de effecten op lokale gemeenschappen door de eeuwen heen, en voor de globale verwevenheid die door de handel in cacao is ontstaan. Zo blijft ook de rol van Nederland blijft niet onbesproken. Op Joint Power zien we het portret van Mary II, echtgenote Stadhouder Willem III. Mary’s invloed op de Nederlandse cultuur in die tijd is niet beperkt tot Engelse tuinen en keramiek, ze liet ook tal van historische figuren uitvoeren in chocola, en ook die vonden navolging. De kroon in Crown is die van Nederland en verwijst naar de prominente rol die onze havens speelden in de overslag van cacaobonen en daarmee in de productieketen van chocola.
Fransix Tenda Lomba, Crown, 2023, Galerie Fleur & Wouter
Window Maps
Daarom doet Tenda Lomba’s werk qua inhoud denken aan dat van Otobong Nkanga die de verwoestende effecten van de winning van grondstoffen en zeldzame metalen koppelt aan het globale kapitalistisme en het Westers consumentisme, en aan het werk van Thiery Oussou, die onze onwetendheid aankaart over het soort en de hoeveelheid werk dat nodig is voor iets simpels als een katoenen t-shirt.
In zijn serie Window Maps (2023) doet Tenda Lomba ongeveer hetzelfde als Oussou. Op houten panelen schilderde hij de vorm van een van de landen waar cacao wordt gewonnen. Het vlak rond het land maakte hij zwart, in het ‘binnenland’ zien we een scene waarin cacao wordt gewonnen. Hij richt onze blik op een realiteit die zich buiten ons blikveld bevindt. Tenda Lomba schilderde die scenes in pointillistische stijl, een manier die even bewerkelijk en tijdrovend is als het verbouwen van cacao.
Fransix Tenda Lomba, Window Map II, 2023, Galerie Fleur & Wouter
Een brug tussen twee landen
Tenda Lomba kwam op het idee voor de serie door een boek dat hij las over de wereldwijde handel in cacao en besloot het verder uit te werken door aantal gesprekken met adviseurs aan de Rijksakademie. Studies vormen doorgaans de basis van zijn werk, iets dat in Congo geen gemeengoed is. “In Congo worden kunstenaars vooral gezien als vakmensen. Ze worden op formele aspecten beoordeeld, als tekenaar of beeldhouwer. Niet als iemand die iets te vertellen heeft. Bij mij gaat informatie vooraf aan het werk”, vertelt Tenda Lomba in de galerie.
“Op de Rijksakademie geven mensen je advies. Ze zeggen niet: doe dit of dat, maar vragen of je ergens al aan hebt gedacht. Dat was heel prettig voor mij.” Tegenwoordig heeft Tenda Lomba een atelier op IJburg. Hij speelt met idee om ieder jaar een aantal kunstenaars uit Congo over te laten komen om zo hetzelfde pad te kunnen bewandelen als hij. “Ik wil een brug vormen tussen beide landen.”
Mobembo is nog tot en met 23 december te zien bij Galerie Fleur en Wouter in Amsterdam.
