24 november 2023, Flor Linckens
Tanja Engelberts: de Rhône als levend kunstwerk
In Galerie Caroline O’Breen in Amsterdam is tot en met 23 december een solotentoonstelling te zien van Tanja Engelberts. De Nederlandse kunstenaar onderzoekt hoe je landschappen kunt vastleggen die niet langer zichtbaar zijn. Ze gaat daarvoor dieper in op de relatie tussen mens en natuur, en specifieker: hoe deze relatie onze omgeving vormgeeft en verandert. Ze is daarbij met name gefascineerd door veranderende landschappen die worden beïnvloed door onze fossiele energieproductie en de langdurige processen die we daarmee, bedoeld en onbedoeld, in gang zetten.
Engelberts geeft deze landschappen op nieuwe manieren vorm met behulp van een veelheid aan disciplines: fotografie, maar ook film, geluid en tekst. Voor eerdere projecten richtte de kunstenaar zich bijvoorbeeld op de Noordzee, op de noordelijke boreale bossen en op kunstmatige eilanden. Het gaat daarbij niet zelden om langdurige onderzoeksprojecten.
Voor de reeks ‘Dead River’, die nu te zien is in Galerie Caroline O’Breen, heeft Engelberts specifiek de Rhône-rivier onderzocht, die in de jaren vijftig dood werd verklaard vanwege industriële ontwikkelingen aan de oevers, waaronder kerncentrales en chemische fabrieken. De kunstenaar probeert zich voor te stellen hoe deze door de mens gecontroleerde rivier deze veranderingen zelf heeft ervaren. Hoe het daadwerkelijk moet zijn om als snelstromende rivier van 600 kilometer langzaam objecten uit het Antropoceen te verzamelen, het tijdperk dat gekenmerkt wordt door menselijk ingrijpen —en menselijke vervuiling. De kunstenaar creëert daarmee een zekere afstandelijkheid en vertrekt vanuit een animistisch perspectief, vanuit de overtuiging dat natuurlijke objecten en fenomenen, zoals dieren, planten en zelfs stenen, spirituele wezens of zielen hebben en daarom als levend en bewust kunnen worden beschouwd. Deze benadering is geïnspireerd door het werk van de Franse filosoof Bruno Latour, die in The Parliament of Things betoogt dat wetten en politiek niet alleen om mensen moeten draaien, maar ook om niet-menselijke entiteiten en objecten. Hij benadrukt de noodzaak om ecologische en animistische perspectieven te integreren in ons begrip van de wereld — en niet onbelangrijk: in de besluitvorming. Vanuit dit gedachtengoed heeft Engelberts de Rhône van de Middellandse Zee tot aan de bron in de Zwitserse gletsjers gevolgd, waar ze een landschap ontdekte dat doordrenkt was met chemisch afval en langzaam verdwijnt als gevolg van klimaatverandering.
Engelberts: “De waarneming van het landschap door middel van fotografie en materialiteit staat centraal in mijn artistieke praktijk. Hoe kun je de ervaring van een landschap en de vele lagen die een plek vormen — zoals geschiedenis, economie en cultuur — laten zien? Via de cyclus van fotografie en het spelen met materialen onderzoek ik de dualiteit tussen de perceptie van een romantisch landschap en onze huidige economische realiteit. Het fotografische beeld legt een aanwezigheid vast, maar de ruimtelijke ervaring lijkt voor de kijker niet goed te corresponderen met een platte, tweedimensionale afbeelding. Dit is waar andere technieken in het spel komen, zoals collages, schaalmodellen, druktechnieken en beeldhouwkunst.”
Voor het videowerk ‘We Exhale’ heeft ze bovendien samengewerkt met geluidskunstenaar Liz Harris, om geluidslandschappen te creëren die de geluiden van een verontreinigde rivier weergeven en te visualiseren hoe deze geluiden veranderen naarmate de rivier erger wordt geïnfecteerd. Dit poëtische onderzoek, waarin ze ook veldopnames integreerde, suggereert hoe een vergiftigde rivier mogelijk uitademt.
De serie ‘Dead River’ kwam tot stand als een locatiespecifiek onderzoeksproject tijdens het residentieprogramma The Shelter in Arles, in opdracht van FOTODOK en mede mogelijk gemaakt door stichting MIAP. Verschillende werken uit de reeks werden vervolgens geselecteerd voor het internationale festival Rencontres d’Arles.
Engelberts studeerde aan het AKI ArtEZ, gevolgd door opleidingen aan het Toyo Institute of Art and Design in Tokio en het Chelsea College of Arts in Londen. In 2021 rondde ze een tweejarige residentie af aan de Rijksakademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Ze nam ook deel aan verschillende residentieprogramma’s in Canada, de Verenigde Staten en Finland. Haar werk was onder meer te zien in het Robert Capa Contemporary Photography Center in Boedapest, Het Nieuwe Instituut, Brutus en het Edith-Russ-Haus for Media Art in Oldenburg. Tot en met 7 januari 2024 is haar werk te zien in Rijksmuseum Twenthe in de tentoonstelling ‘Extravism’, over de ecologische, economische, geopolitieke en vooral menselijke gevolgen van de extractie van grondstoffen. Je vindt het werk van Engelberts ook in de collecties van De Nederlandsche Bank, ING, Nationale Nederlanden, Clifford Chance en het Chelsea College of Art (special collections).
