02 july 2023, Yves Joris
De duende van Hadassa Ngamba
De eerste keer dat ik met Duende, het haast onvertaalbare Spaanse woord, geconfronteerd werd, was tijdens de lectuur van het artikel Spel en theorie van de Duende van de dichter Federico García Lorca. Hij omschrijft Duende als een vorm van Dionysische bezieling waar elke scheppende kunstenares mee strijdt. Die bezieling, of laat ons het gewoon een kippenvelmoment noemen, vormt ook de kerngedachte achter Duende Art Projects op het Antwerpse Zuid waar momenteel de tentoonstelling ‘Alliances’ van de Congolese kunstenares Hadassa Ngamba loopt.
Sinds 2021 focust Bruno Claessens, voormalig Europees directeur van het departement Afrikaanse kunst bij Christie’s en al meer dan 15 jaar een gepassioneerd expert van diezelfde kunst, met zijn galerie aan een doel: Afrikaanse kunst op de kaart zetten op unieke locaties. Met de tentoonstelling ‘Alliances’ van Hadassa Ngamba voegt hij opnieuw de daad bij het woord.
Hadassa Ngamba, Cerveau 4, 2023, Duende Art Projects
Het (koloniale) verleden als inspiratie
Hadassa Ngamba’s (°1993) werk verkent de grenzen van verschillende artistieke disciplines: van performance en installatiekunst over tekeningen en schilderijen tot fotografie. Haar moeilijke jeugd in het industriële Kizu (Centraal-Kongo) vormt vaak het beginpunt van haar kunst, waarin ze op zoek gaat naar collectieve antwoorden op het (koloniale) verleden van haar land en ze vaak komaf maakt met de heersende vooroordelen en ze zelfs met een knipoog beantwoordt. Een mooie voorbeeld hiervan is Likabo Diplomatie (2023). Het kleine werkje, dat bovendien gratis aangeboden wordt aan de bezoekers, toont een ijzeren staafje omwikkeld in aluminiumfolie. Likabo is het Lingala-woord voor geschenk en draait de koloniale rollen speels om waarbij in het verleden de lokale populatie ‘blij’ gemaakt werd met zilverpapier.
Grondstoffen vormen al decennia (bloederige) redenen om natuurlijke bronnen te ontginnen, een kapitalistische jacht op rijkdom die hand in hand gaat met uitbuiting en onderdrukking. Koloniale cartografie is een sleutelelement in het oeuvre van Ngamba omdat ze op deze manier die uitbuiting in kaart brengt en tegelijk haar verhaal aan het grote publiek vertelt.
Hadassa Ngamba, Nketu-Tungu 5, 2018, Duende Art Projects
Een staalkaart van oud en nieuw werk
De expo ‘Alliances’ brengt zowel ouder als nieuw werk, waarbij Cerveau 1 de basis vormt. Dit werk ontstond in 2017 in haar atelier in Lubumbashi en toont ons een imaginaire landkaart van haar land. Een canvasdoek wordt verdeeld in vlakken van verschillende afmetingen en gekleurd met gemalen malachiet, waarbij ze de versnippering van haar land perfect weergeeft. Aan de overzijde van dit werk bevindt zich een grotere broer uit dezelfde serie. Cerveau 4 meet 217 op 346 cm en is kleurrijker dan de vorige werken, maar de traditionele vlakken zijn opnieuw van de partij. In het werk zijn kleine stippen aanwezig. Bruno verklaart dat dit haar artistieke manier is om menselijke aanwezigheid in het werk te brengen. Tussen beide werken bevindt zich Banza-mambu. De titel van deze traditionele stoel, die voor de gelegenheid uit cortenstaal gecreëerd werd, laat zich best vertalen als ‘nadenken over problemen’. Een mooie titel als je beseft dat deze stoel zo geconcipieerd werd dat je zithouding je dwingt om naar de hemel te kijken en niet naar de directe omgeving die zich op een lagere dimensie afspeelt.
Scharnierfoto’s en uitvergrote simkaarten
Nketu-Tunga (‘Power Woman’), een fotoreeks uit 2018, toont vijf grote zwart-witfoto’s van een performance in Lubumbashi. Getooid met een vlecht van 66 cm lang trad de kunstenares in dialoog met de lokale bevolking. De nieuwsgierigheid van het publiek trok zo’n grote massa dat de politie vreesde voor een verstoring van de openbare orde. Natuurlijk verliep alles vlekkeloos. Wat opvalt is de manier van bevestiging aan de muur. Geen systeem aan de achterzijde van het werk waardoor het zijn dynamisch karakter verliest. De werken worden via scharnieren aan de zijkant bevestigd waardoor ze op elk moment onder een andere hoek kunnen getoond worden.
Naast deze reeks hangt recent werk dat de titel Trajet Ngamba & Investment meekreeg. Voor deze werken in waterverf en malachiet vond Ngamba inspiratie bij oude simkaarten. Enerzijds verwijzen ze naar communicatie die het mogelijk maakt om het collectieve geheugen te blijven voeden en tegelijkertijd verwijzen ze ook naar de uitbuiting van de bevolking in de niet-afhoudende race naar grondstoffen die deze communicatievormen mogelijk maken.
De expo ‘Alliances’ (die tijdens de zomermaanden verlengd wordt) toont niet alleen het prachtige en krachtige werk van een jonge Congolese kunstenares, maar Bruno Claessens bewijst tegelijk ook dat hij woord houdt en ons laat kennis maken met een kunst die zich meer en meer op de kaart laat zetten. Een tip wanneer je deze expo bezoekt: stel vragen, want de info en kennis die hij etaleert is even mooi als de werken. Een mooiere definitie van duende zal je niet krijgen.
