“Oh, jij lijkt op deze!” Kunstenares Saar Scheerlings hoort het kijkers regelmatig tegen elkaar zeggen over haar talismannen. De kleurrijke sculpturen van gestapeld en gehaakt schuimrubber trekken je direct Saar Scheerlings’ wereld binnen. Een wereld die ze vergelijkt met een havenstad: een plek waar culturen samensmelten waaruit iets nieuws ontstaat.
“Vooral kinderen willen ze graag aanraken”, zegt Saar Scheerlings over de talismannen, de sculpturen die ze maakt van gestapeld en gehaakt schuimrubber en afwerkt met geverfde zijde. Bij kunst is dat doorgaans niet de bedoeling, maar bij de zachte sculpturen van Scheerlings is het lastig om de verleiding te weerstaan. “Het zijn figuren die iets beschermends uitstralen, alsof ze geadopteerd willen worden.”
Unfolding is de eerste solotentoonstelling van Scheerlings (NL, 1990) die werd opgeleid aan de Design Academy in Eindhoven en atelier houdt in de Franse Bourgogne. Daar heeft ze voldoende ruimte om de oude matrassen, het basismateriaal van de talismannen, op te slaan. “Als je eenmaal weet wat je wilt doen, dan moet je ook all-in gaan”, zegt ze over de trip die ze naar Groningen maakte om een buslading afgedankte matrassen op te halen. Galerie Fleur en Wouter toonden haar werk een keer eerder, op Art Rotterdam in 2021. Destijds waren het alleen de talismannen en werk op papier. Voor Unfolding werkt ze ook met keramiek en werkte ze voor het eerst met glas.
Driedimensionaal weven
Scheerlings baseerde de talismansculpturen losjes op een serie collages die ze maakte en op het schilderij Le talisman uit 1888 van Paul Sérusier dat ze in Musee d’Orsey zag. Talismannen tref je in musea doorgaans aan bij de afdeling etnografica, een term die Scheerlings enigszins misleidend vindt. Zelf spreekt ze liever van volkskunst. “Bij etnografica denken mensen meteen aan iets exotisch, maar ze vergeten dat wij in Nederland ook veel volkskunst hebben gehad, zoals klederdrachten. Het ambachtelijke vind ik interessant.”
Dat Scheerlings belangstelling voor ambachten heeft, blijkt uit de manier waarop de talismannen zijn gemaakt. Net zoals je bij een houten kast de zwaluwstaartverbindingen tussen de verschillende delen kan zien, kan je bij Scheerlings’ talismannen de geknoopte touwverbindingen aan de buitenkant zien. “Een soort driedimensionaal weven”, noemt Scheerlings haar werkwijze; het is een arbeidsintensief en tijdrovend proces. Zo werkte ze een aantal weken aan het grootste werk in deze knooptechniek: een talisman in de vorm van een totempaal op een voet van essenhout.
Maakplezier
Wat direct opvalt is het ogenschijnlijke plezier waarmee ze gemaakt zijn. Dat laat zich deels verklaren door Scheerlings’ werkwijze, die vrij intuïtief is. Bij haar bepaalt het maakproces de uitkomst. De verschillende onderdelen van de sculptuur reageren op elkaar en zo komt een beeld op organische manier tot stand. “Op een gegeven moment heb ik een stuk in deze kleur”, zegt ze wijzend op een donkergroen rompstuk van een talisman, “daarna bepaal ik welke vormen en kleuren daarbij passen”.
Het resultaat laat zich niet direct plaatsen. De talismannen lijken niet uit Nederland of West-Europa te komen, je situeert ze eerder bij de Azteken of de Inca’s in Midden- en Zuid-Amerika. Heel gek is dat niet, want Scheerlings vergelijkt haar praktijd vaak met een havenstad. “Een plek waar allerlei culturen elkaar ontmoeten en beïnvloeden. En dan ontstaan er nieuwe uitingen die misschien uitgroeien naar een volledige cultuur. Als iemand een kratje zijdeverf neerzet, dan doet dat ineens ook mee.”
Versierd Gereedschap
Scheerlings’ belangstelling voor ambachten gaat verder dan de technieken. De glazen sculpturen die aan de wand hangen, zijn gebaseerd op spintollen. De manier om garen te maken vóór de uitvinding van het weefgetouw. Vaak waren die tollen voorzien van kosmologische voorstellingen. Het was versierd gereedschap, dat dag in dag uit werd gebruikt. Scheerlings’ tollen hebben dergelijke voorstellingen ook.
Uiteraard zijn de tollen met de hand geblazen, maar waar het Scheerlings ook om te doen is, is om aan te geven welke plaats ambachten, in dit geval de productie van stof, ooit innamen in onze maatschappij. “Een aantal jaar terug was ik in India en in een dorp dat ik bezocht waren de weefgetouwen geïntegreerd in de architectuur. De balken van de balkons staken uit en daaraan zaten de weefgetouwen vast. Zo konden de bewoners in de open lucht weven”. Zo kan het dus ook.