12 september 2022, Wouter van den Eijkel met dank aan Christel Vesters van andriesse-eyck
Lidwien van de Ven: “Mijn foto’s zijn kruispunten waar historische lijnen en actuele gebeurtenissen elkaar treffen”
“Mijn foto’s zijn kruispunten waar historische lijnen en actuele gebeurtenissen elkaar treffen”. Galerie andriesse-eyck brengt op Unseen nieuwe en een aantal oudere werken van Lidwien van de Ven (NL, 1963) waarin ze onze omgang met het verleden onderzoekt aan de hand van formele en informele monumenten. Standbeelden, pleinen, plekken en graffiti waaraan je jarenlang voorbijliep zonder ze op te merken, worden plots het brandpunt van de actualiteit, terwijl andere juist wegkwijnen.
Hoe actueel het verleden kan zijn, bleek vorige maand weer eens toen de Letse regering naar aanleiding van de Russische invasie van Oekraïne het Monument ter ere van de bevrijders van Sovjet Letland en Riga van de fascistische Duitse bezetter liet verwijderen. Het besluit kon op vlammend protest van het Kremlin rekenen.
Echoes and Traces
Gelijktijdig met Unseen toont andriesse~eyck in de galerie de solo tentoonstelling Echoes and Traces met nieuw werk van Van de Ven waarin zij haar camera vooral op standbeelden en reliëfs richtte. Formele monumenten die plots weer betekenisvol worden door actuele ontwikkelingen.
Haar werk lijkt in eerste instantie fotojournalistiek, maar is dat bij nader inzien niet, want de gebeurtenis heeft zich al voltrokken. Van de Ven woont en werkt in Rotterdam en Berlijn en nam onder meer deel aan documenta 12 (2007) en exposeerde in het Museo Reina Sofia, Stedelijk Museum Amsterdam (2014) en het Van Abbe Museum (2015).
Veel van Van de Ven’s werk draait om de beperkte informatie die mainstream beelden ons geven maar die wel bepalend zijn. Zo werkte ze onder meer in Palestina. Ook al zie je geen geweld op de foto’s, je denkt automatisch aan het slepende conflict en wordt door haar ‘afwijkende’ beelden bewust van het beperkte narratief dat de media bieden.
Het contrast met de dynamische beelden die de media ons aanreiken, wordt versterkt door Van de Ven’s zwart-witfoto's, veelal ’s nachts gemaakt wanneer de meeste mensen de plek al hebben verlaten, waardoor een sfeer van stille reflectie ontstaat. Door het donker en de bijna tastbare stilte van de nacht neem je de monumenten op een andere manier waar. Op het eerste gezicht lijken de werken te zijn wat ze zijn: foto’s van monumenten. Maar als je de tijd neemt, vallen steeds meer details op en vallen de puzzelstukjes langzaam op zijn plek. Van de Ven beschrijft haar foto’s dan ook als “kruispunten waar historische lijnen en actuele gebeurtenissen elkaar treffen".
Lidwien van de Ven, Ekeren 05/06/2020 (Leopold), 2021, andriesse ~ eyck galerie
Ekeren en Parijs
Die interactie tussen heden en verleden zie je duidelijk terug in Ekeren, 05/06/2020 (Leopold). Op de manshoge foto staat het gedeeltelijk verkoolde standbeeld van koning Leopold II voor de St. Lambertuskerk in Ekeren, Antwerpen. Kort daarvoor was er rode verf naar het standbeeld geslingerd uit protest tegen het wrede Belgische koloniale regime in Congo, dat met name onder Leopold II uitermate gewelddadig was. In 2020, in de nasleep van de moord op George Floyd in de VS, volgden opnieuw protesten en werd het beeld in brand gestoken, waarbij het zo zwaar beschadigd werd dat de lokale autoriteiten besloten het te verwijderen.
Het tegenovergestelde registreerde Van de Ven in Parijs op de Place de la Republique na de aanslag op het poppodium Bataclan in 2015. Het monument van Marianne, de personificatie van de Franse Republiek, is zo groot dat op de foto alleen de sokkel en haar benen zichtbaar zijn. Op de sokkel vallen de republikeinse waarden vrijheid, gelijkheid en broederschap te lezen. Waarden die door deze aanslagen ernstig geschonden zijn. Op voorgrond zijn mensen verzameld die bloemen neerleggen.
Iets zegt je als kijker dat ze hier eerder zijn geweest, want wie goed kijkt ziet nog Je suis staan. De eerste woorden van de leuze Je suis Charlie, de solidariteitsverklaring met de slachtoffers van de dodelijke aanslag op de redactie van het satirische tijdschrift Charlie Hebdo in januari dat jaar. In de nasleep sprongen wereldwijd mensen in de bres voor het vrije woord. De liefdevolle steunbetuigingen aan de slachtoffers van de aanslagen bij Marianne, zijn indirect ook steunbetuigingen aan de Franse Republiek en de waarden waar zij voor staat.
Weggekrast en uitgewist
Wat er gebeurt als monumenten niet worden aangeraakt door het heden, laat Van de Ven zien in een serie die ze maakte over het Marx-Engels Forum. Het monument werd in 1986 in Oost-Berlijn opgericht ter nagedachtenis aan het 100-jarig bestaan van de arbeidersbeweging en bestaat naast grote beelden van Karl Marx en Friedrich Engels uit acht stalen zuilen met daarop historische foto’s. Van de Ven fotografeerde de afbeeldingen van dichtbij. Wat opvalt is dat sommige foto’s door voorbijgangers zo zijn beklad en bekrast dat het de scenes nauwelijks nog zichtbaar zijn. Iets dat in andere foto’s wordt bewerkstelligd door daglicht, waardoor er een soort witte mist zichtbaar is.
De geschiedenis van de arbeidersbeweging en het socialisme lijkt vergeten, ook al heeft deze concreet bijgedragen aan een beter bestaan voor velen. Misschien heeft het ermee te maken dat het land waarin het monument ooit werd opgericht niet meer bestaat; een land waarin het socialisme de dominante doctrine was. Illustratief voor de achteloze omgang met deze geschiedenis is het trieste lot dat het monument sinds de Mauerfall trof. Sindsdien werd ermee gesleept en heeft het al op tal van plekken in de stad gestaan. Alsof men er niet op zit te wachten.
Lidwien van de Ven, Amsterdam, 27/03/2004, 2007, andriesse ~ eyck galerie
Unseen
Bij de presentatie op Unseen ligt de nadruk op kleiner werk en informele monumenten. Plekken waar mensen samenkomen om een actuele gebeurtenis te herinneren waarbij eenzijdige beeldvorming in de media op de loer ligt, zoals in Amsterdam, 27/03/2004, 2007. Een aantal dagen nadat Sjeik Ahmed Yassin, oprichter en leider van Hamas, om het leven kwam bij een Israëlische raketaanval, organiseerde het Nederlands Palestina Kommitee en de internationale socialisten een herdenkingsbijeenkomst op de Dam. Een deel van de betogers wilde als protest een Israëlische vlag verbranden, maar dit werd door de organisatie verhinderd met het oog op mogelijk eenzijdige verslaggeving in de media. De organisatie vreesde dat de vlagverbranding alle aandacht zou krijgen en daarmee de boodschap van de betogers zou overschaduwen.
De beperkte aandacht en logica van media stelt Van de Ven ook aan de kaak in het serene portret van de rechtbank van Dresden, in Dresden, 26/09/2009 (Marwa el-Sherbini), 2022. Op 1 juli 2009 werd Marwa el-Sherbini in de rechtbank in Dresden met 18 messteken door haar buurman om het leven gebracht. De van oorsprong Egyptische el-Sherbini had in november 2008 een rechtspraak aangespannen tegen haar buurman Alex W. voor publieke belediging en bedreiging, nadat hij haar vanwege haar hoofddoek in een speeltuin had uitgescholden voor ‘terrorist’ en ‘islamitische hoer.’ De Rus werd schuldig bevonden, maar ging in hoger beroep, waardoor de twee op de fatale dag weer oog in oog stonden.
Lidwien van de Ven, Dresden, 26/09/2009 (Marwa el-Sherbini), 2022, andriesse ~ eyck galerie
In tegenstelling tot Egypte waar Marwa el-Sherbini al snel tot ‘hoofdoekmartelaar’ werd uitgeroepen, kreeg de brute moord aanvankelijk nauwelijks aandacht in de Duitse en Europese pers. Pas nadat de Britse krant The Guardian erover berichtte, pakten ook de Duitse media het verhaal op. Van de Ven maakte het portret van de rechtbank op de dag van de rechtszaak tegen Alex W. wanneer alle media en pers zich heeft verzameld voor de trappen van de rechtbank in afwachting van nieuws over de rechtszaak.
Het informele karakter van monumenten zie je onder meer terug in Trier, 14/09/2020 (Porta Nigra), 2022. De Zwarte Poort die in de tweede eeuw na Christus door de Romeinen werd neergezet als noordelijke toegangspoort tot het Romeinse Rijk, is feitelijk een functioneel gebouw. Maar wel een gebouw dat door de eeuwen heen meermaals werd herbouwd en getuige is geweest van de opkomst en ondergang van meer dan een wereldrijk.
