25 march 2022, Flor Linckens
Een fantasievolle reflectie op een donkere geschiedenis
In de tentoonstelling ‘Burials’ in Upstream Gallery zien we hoe het Chileense kunstenaarsduo León en Cociña gebruik maakt van fantasie om een donker hoofdstuk uit het verleden te herschrijven.
De Chileense politiek werd tussen 11 september 1973 en 11 maart 1990 getekend door de militaire dictatuur van generaal Augusto Pinochet, die na een (door de VS gesteunde) staatsgreep aan de macht was gekomen. Het regime betekende de systematische onderdrukking van andersdenkenden en een grootschalige schending van mensenrechten, waardoor duizenden mensen werden vermoord of simpelweg verdwenen. Ruim 200.000 Chilenen kozen ervoor om het land te verlaten.
De Chileense kunstenaars Cristóbal León en Joaquín Cociña werden allebei geboren in Chili in 1980, het jaar waarin de huidige grondwet werd opgetekend door Pinochet en zijn regering. Hun nieuwste film ‘Los Huesos’ (‘De Botten’) ontstond in 2019, in een periode waarin er verschillende demonstraties plaatsvonden in Chili, die hardhandig werden neergeslagen door de regering, met honderden slachtoffers en gewonden als gevolg. Toch brachten de demonstraties een politiek proces op gang brachten waardoor er op dit moment een nieuwe grondwet opgetekend wordt binnen een democratische context. In het derde kwartaal van dit jaar kan er gestemd worden over de nieuwe grondwet, de eerste keer sinds 1833 dat de grondwet zal worden geschreven door een democratisch gekozen burgerconventie.
León & Cociña, Los Huesos, 2021, Upstream Gallery
Hoe reflecteer je als kunstenaars op een geschiedenis die herhaaldelijk wordt getekend door geweld? León en Cociña zetten hun fantasie in om de geschiedenis deels te herschrijven. Hun film ‘Los Huesos’ wordt gepresenteerd als een restauratie van de originele, zogenaamd verloren gewaande, Chileense animatiefilm uit 1901. De sterk beschadigde tapes worden gevonden tijdens een (fictionele) opgraving, waarmee Chili ineens dé geboorteplaats van de animatiefilm wordt, ten faveure van Europa en Noord-Amerika. In een reeks zwart-witte beelden op 16 millimeter film zien we vervolgens een jong meisje, die de geesten van twee historische politici oproept met behulp van botten en magische of religieuze rituelen. De conservatieve politicus Diego Portales was betrokken bij de vormgeving van de eerste grondwet in 1833, vijftien jaar na de onafhankelijkheid van Spanje. Hij wordt vergezeld door Jaime Guzmán, die Pinochet geholpen heeft met de tweede grondwet van 1980. Eenmaal opgeroepen worden zij door het meisje gedwongen om de geschiedenis, waar zij mede voor verantwoordelijk zijn, ongedaan te maken. De film ‘Los Huesos’ ging in première op het filmfestival van Venetië in 2021, waar het de prijs voor beste korte film in de wacht sleepte. In Upstream Gallery beleeft de film nu haar Nederlandse première. De film werd overigens geproduceerd door Ari Aster, de regisseur van beroemde films als Midsommar en Hereditary.
León en Cociña, La Casa Lobo, 2018, Upstream Gallery
Het duo León en Cociña werkt sinds 2007 samen. Cociñas achtergrond in tekenen komt in hun praktijk mooi samen met Leóns achtergrond in animatie. Beide kunstenaars studeerden aan de Universidad Católica in Santiago de Chile en León studeerde daarna nog aan het UDK in Berlijn en De Ateliers in Amsterdam. Ze maken voor hun praktijk gebruik van een combinatie van technieken: van fotografie, tekenen, beeldhouwen en schilderen tot performance. León en Cociña laten zich onder andere inspireren door de Latijns-Amerikaanse cultuur en mystiek, maar ook door andere filmmakers als David Lynch en, in termen van wetmatigheid, de filmmakers uit de dogmabeweging.
Het werk van León en Cociña wordt getekend door een ogenschijnlijk ongepolijste beeldtaal in stop-motion-stijl, waarbij de luchtigheid van de sprookjesachtige personages in papier-maché in schril contrast staat met de thema’s die de kunstenaars de revue laten passeren — waaronder de dood, traumatische historische gebeurtenissen, religie, macht en seks. In ‘La Casa Lobo’ (‘Het wolvenhuis’) uit 2018 staat bijvoorbeeld het waargebeurde verhaal over de Colonia Dignidad centraal, een Duitse kolonie in Chili die in 1961 werd gesticht door de nazi-pastoor Paul Schäfer, die Duitsland ontvlucht was na de oorlog. De religieuze commune had een sterk dystopisch karakter en fungeerde als een gevangenis waarin de bewoners dwangarbeid moesten verrichten. Toen Pinochet aan de macht kwam werd de enclave gebruikt voor wapenproductie, het witwassen van geld, martelingen en pedofilie. Slechts vijf mensen wisten ooit te ontsnappen. De filmmakers starten ‘La Casa Lobo’ als een propagandafilm voor de commune, waarin alle ‘geruchten’ met de grond gelijk worden gemaakt. Door middel van het hoofdpersonage Maria krijgen we echter te zien wat er werkelijk speelt. Hoewel de gekozen onderwerpen zwaar zijn is de uitvoering vaak (tragi)komisch en absurdistisch.
León en Cociña, Los Angeles, 2022-, Upstream Gallery
Het kunstenaarsduo gaat daarbij soms op nomadische wijze te werk, sommige films werden niet in een studio gemaakt, maar juist in de vele ruimtes waarin het in wording zijnde project werd tentoongesteld. Veel van de gebruikte materialen — van tape en gevonden voorwerpen tot houtskool — komen dan ook uit die tentoonstellingsruimtes, gecombineerd met materiaal van onder meer vlooienmarkten.
Naast ‘Los Huesos’ vind je in de tentoonstelling in Upstream Gallery ook een reeks schilderijen uit hun nieuwste lopende project ‘Los Angeles’, een nog te maken futuristische avonturenfilm — vergezeld door onder meer sculpturen en audiovisuele werken — waarvoor de kunstenaars een reeks ‘filmposters’ geschilderd hebben. Deze film is zogenaamd geproduceerd in het Chili van de jaren veertig of vijftig, met Miguel Serrano als hoofdrolspeler: een historische nazisympathisant, diplomaat en schrijver. Door te starten met de geschilderde ‘posters’ willen de kunstenaars de laatste, afrondende fase uit het filmproductieproces centraal stellen, en de verbeeldingen presenteren als autonome kunstwerken.
Het enigmatische werk van León en Cociña was eerder onder meer te zien in het Latijns-Amerikaanse paviljoen op de Biënnale van Venetië in 2013, in het Guggenheim in New York, KW Berlin en Whitechapel Gallery in Londen. Hun eerste lange film 'La Casa Lobo' werd in 2018 bekroond met de Caligari Film Prize tijdens de 68e Berlinale.
