04 february 2022, Flor Linckens
Jan Pypers: “Ik transformeer een herinnering of gevoel naar een beeld.”
In Contour Gallery in Rotterdam is tot en met 19 maart de solotentoonstelling ‘Swim’ te zien, met beelden uit de serie ‘Nightgardeners’ van de Belgische kunstenaar Jan Pypers. Het is bijna niet voor te stellen als je naar deze foto’s kijkt op je telefoon- of computerscherm, maar je kijkt hier naar weergaven van onwaarschijnlijk realistische maquettes. De fotograaf gebruikt zijn beelden om controle te krijgen over dat waar mensen meestal geen controle over hebben: onze herinneringen.
Pypers: “Ik vertrek meestal vanuit een bestaande herinnering, meestal uit mijn jeugd, bijvoorbeeld iets wat ik heb gezien of meegemaakt. Ik probeer dan een bepaalde wending te geven aan die werkelijkheid, omdat we onze herinneringen zelf inkleuren door de jaren heen. Zo transformeer ik een herinnering of een gevoel naar een beeld. Als kind stond ik bijvoorbeeld ooit oog in oog met een enorm wild hert in een bos. Op dat moment voelde ik echt een bepaalde connectie. Ik voelde me bang, maar het moment was tegelijkertijd ook erg mooi.”
Jan Pypers, Nightgardeners XVI, 2021, Contour Gallery
Na verloop van tijd gaan onze herinneringen vaak een eigen leven leiden. We onthouden daarbij met name de herinneringen die sterk verbonden zijn aan een emotie. Dat komt omdat er tijdens die gebeurtenissen hormonen vrijkomen als adrenaline en cortisol, waarna er een synchrone afvuring van neuronen plaatsvindt in je hersenen. Recent neurologisch onderzoek wijst uit dat juist daarom de sterk emotionele herinneringen in je geheugen worden geschroeid. Maar die herinneringen zijn vervolgens niet statisch en veranderen naarmate je zelf verandert, of wanneer je bijvoorbeeld een foto ziet van de gebeurtenis.
Fotografen gaan tegenwoordig steeds vaker mediumoverstijgend te werk, waarbij ze analoge en digitale technieken op innovatieve manieren combineren. Zo ook Pypers, die voor zijn foto’s zorgvuldig uitgewerkte maquettes maakt die iets weghebben van filmsets. De kunstenaar heeft een achtergrond in de filmwereld, waar hij een cinematografisch oog ontwikkelde en kennismaakte met de mogelijkheden van decors, waaronder bijvoorbeeld geforceerd perspectief. Pypers houdt in zijn zorgvuldig gebouwde schaalmodellen rekening met de kleinste details. Vervolgens bewerkt hij de foto’s digitaal na. Als het beeld compleet is vernietigt Pypers het schaalmodel, waardoor de foto het enige bewijs is dat deze miniatuurwereld ooit bestaan heeft.
Jan Pypers, Nightgardeners XVII, 2021, Contour Gallery
De resulterende beelden zijn schitterend, mysterieus, poëtisch en droomachtig. Ze dagen je verbeeldingskracht uit, roepen vragen op en zijn tegelijkertijd vervreemdend en herkenbaar. Op één van de getoonde foto’s lijken we naar buiten te kijken vanuit een mysterieus en sereen aandoend gebouw in Japanse stijl. We zien een meisje dat half opgaat in de mist, terwijl ze één van de aanwezige schildpadden heeft opgepakt. Het tafereel wordt in zijn geheel weerspiegeld in een binnenvijver, maar gek genoeg is het meisje niet zichtbaar in het spiegelbeeld. In een ander beeld zien we een vrouw in het donker die een kil, modernistisch gebouw binnen kijkt. Ze observeert iets absurds: een man in volledig duiktenue. We zien een aantal A4tjes dansen in de lucht, maar haar haar suggereert dat er hooguit een klein briesje staat. De windrichting van de stroom papiertjes lijkt eveneens niet te kloppen. Als kijker laat je je overvallen door het mysterie van het verhaal waar je ogenschijnlijk middenin valt. Er zit een bepaalde dynamiek en spanning in deze stilstaande beelden. Pypers vertelde in een interview dat hij zijn beelden beschouwt als korte films.
De naam van de serie, Nightgardeners, refereert aan de verbeelde gebeurtenissen die normaliter niet ’s nachts plaatsvinden, waaronder nachtelijk tuinieren. Het fungeert als een metafoor voor onze verloren verbinding met de natuur — hetgeen wordt versterkt door de onnatuurlijke lichtstralen die de nacht verlichten in de beelden van Pypers. Beelden die gaan over eenzaamheid en vervreemding, maar ook over geluk en dromen. Afgelopen najaar was het werk van Pypers nog te zien tijdens de Internationale Fotobiënnale Oostende.
