09 february 2025, Yves Joris
De geënsceneerde teloorgang van Parijs
De tentoonstelling 'Les Ruines de Paris' van Marchand & Meffre bij Galerie Fontana neemt de toeschouwer mee naar een paradoxale realiteit waarin de grandeur van Parijs langzaam afbrokkelt tot een poëtisch verval. Dit is echter geen toevallige aftakeling, maar een zorgvuldig gecomponeerde scenografie die de fragiele balans tussen verleden en toekomst blootlegt. In deze artistieke impressie ga ik op onderzoek hoe deze expo niet alleen een ode is aan de ruïnes, maar ook een filosofische bespiegeling op de stad als levend organisme. Ik laat me daarbij leiden door de woorden van Oswald Spengler dat elke cultuur de levensstadia van een individu doorloopt. Elk heeft zijn kindertijd, zijn jeugd, zijn volwassenheid en ouderdom.
Het stille spektakel van het verval
Marchand & Meffre staan bekend om hun fotografische meesterwerken die een fascinatie voor verlaten architectuur en urbaan verval blootleggen. Les Ruines de Paris zet deze traditie voort, maar met een verrassende twist. De ruïnes zijn niet simpelweg het gevolg van nalatigheid of tijd, maar zijn bewust geënsceneerd, als kunstmatige herinneringen aan een toekomstig verleden. De beelden roepen stuk voor stuk een diepe melancholie op: verlaten stations, ingestorte theaters en vervallen appartementen staan symbool voor een wereld waarin de menselijke aanwezigheid slechts een vluchtige passage lijkt.
Marchand & Meffre, Les Ruines de Paris | Pont, 2024, Galerie Fontana
Deze kunstmatige ruïnes nodigen uit tot contemplatie. Ze confronteren ons met de vergankelijkheid van wat ooit majestueus was, terwijl ze tegelijkertijd vragen oproepen over de rol van kunst en fotografie in het vastleggen van verval. Is dit verval een waarschuwing of een uitnodiging om schoonheid te vinden in wat verloren is?
De details in de foto’s versterken dit gevoel van vervreemding. Planten die door betonnen scheuren groeien, afgebladderde verf op ooit schitterende gevels — ze suggereren een immer terugkerende en onverwoestbare natuur, zelfs in een door mensen verlaten wereld. Deze beelden wekken een spanning op tussen het artificiële en het organische, tussen het geschapen en het vervallen.
De gebroken piramide: spiegel van menselijke vergankelijkheid
Een bijzonder krachtig beeld binnen deze tentoonstelling toont de iconische glazen piramide van het Louvre, die versplinterd op de desolate binnenplaats ligt. Wat eens een symbool was van transparantie, vooruitgang en culturele triomf, ligt nu gebroken als een monument van menselijke kwetsbaarheid. De scherpe brokstukken en barsten roepen een ongemakkelijke vraag op: hoe duurzaam zijn de symbolen van beschaving werkelijk?
De geometrische perfectie van de piramide — oorspronkelijk een ode aan rationaliteit en orde — is getransformeerd tot een fascinerend schouwspel van chaos. Het glas, ooit helder en reflecterend, ligt als diffuse puinresten verspreid over de grond. In deze vernietiging ontstaat echter een onverwachte esthetiek: lichtstralen breken door de scherven en werpen onregelmatige patronen op de desolate binnenplaats. Deze overgang van perfectie naar wanorde lijkt op een visuele metafoor voor de fragiliteit van menselijke systemen. Waar wij streven naar controle en symmetrie, toont de natuur zich als de ultieme architect van onvoorspelbaarheid.
Spenglers gedachte over de cyclus van beschavingen klinkt luid door in dit beeld. De piramide is geen definitieve ruïne, maar een memento mori: een herinnering aan de eindigheid van menselijke creaties én een uitnodiging tot reflectie. Misschien ligt er juist kracht in de acceptatie van vergankelijkheid.
Marchand & Meffre, Les Ruines de Paris | Restaurant, 2024, Galerie Fontana
Parijs als organisme: van jeugd naar ouderdom
Parijs, ooit de bruisende jeugdige hoofdstad van de wereld, is in deze geënsceneerde ruïnes een stad die haar gloriejaren ruimschoots achter zich heeft gelaten. Net zoals een individu door verschillende levensfasen gaat, zo heeft Parijs haar hoogtijdagen van culturele bloei, romantiek en revolutie beleefd. Maar wat gebeurt er als een stad volwassen wordt en haar onvermijdelijke ouderdom bereikt?
Het is verleidelijk om ouderdom te associëren met verval en verlies, maar 'Les Ruines de Paris' laat zien dat dit niet per se zo hoeft te zijn. Ouderdom kan ook rust, wijsheid en reflectie met zich meebrengen. Parijs heeft zich door de eeuwen heen steeds opnieuw uitgevonden. Van de glorieuze dagen van de Belle Époque tot de modernistische revoluties van de 20e eeuw — telkens leek de stad zichzelf te verliezen om vervolgens herboren te worden. Marchand & Meffre laten met hun werk zien dat zelfs in het stadium van ouderdom schoonheid en betekenis te vinden zijn.
De filosofie van het kunstmatige verval
De geënsceneerde ruïnes roepen tegelijk ook vragen op over authenticiteit en representatie. Kunnen ruïnes die bewust zijn gecreëerd dezelfde impact hebben als natuurlijke ruïnes? Het antwoord ligt wellicht in de kracht van de symboliek ervan. Door bewust een ‘toekomstig verleden’ te verbeelden, dwingen Marchand & Meffre ons na te denken over de cyclische aard van tijd en geschiedenis.
Hierin ligt een link met het filosofisch pessimisme van Oswald Spengler. Hij zag het verval van beschavingen niet als een ongelukkig toeval, maar als een onvermijdelijk lot. Net zoals een bloem eerst bloeit en dan verwelkt, zo beschreef hij culturen die een glorieuze piek bereiken om vervolgens langzaam ten onder te gaan. Dit pessimisme doordrenkt in zekere zin deze tentoonstelling: een stad die ooit het symbool was van licht en vooruitgang ligt nu als een relikwie van een vergane wereld.
Marchand & Meffre, Les Ruines de Paris | Piano, 2024, Galerie Fontana
Toch is er iets paradoxaal troostends aan deze beelden. In hun gecontroleerde verval suggereren ze dat de aftakeling van beschavingen geen einde hoeft te zijn, maar eerder een transformatie naar een nieuwe staat van zijn. Deze bewust gecreëerde beelden brengen een post-apocalyptische visie op Parijs tot leven. De stad wordt getransformeerd tot een tijdloze plek, losgekoppeld van haar concrete geschiedenis. Dit roept vragen op over onze collectieve toekomst. Wat gebeurt er als de symbolen van onze beschaving instorten? Blijft er dan nog iets over dat betekenis heeft?
De kunstmatige ruïnes fungeren als een spiegel voor onze angsten en verlangens. Ze tonen ons een wereld waarin zelfs het meest iconische symbool van beschaving — Parijs — niet immuun is voor verval. Maar tegelijkertijd bieden ze hoop: in dit verval ligt de mogelijkheid tot vernieuwing en transformatie besloten.
Het sublieme in het onvolmaakte
Een van de meest indrukwekkende aspecten van de tentoonstelling is de manier waarop schoonheid wordt gevonden in het onvolmaakte. De esthetiek van het verval nodigt de toeschouwer uit om anders naar de wereld te kijken. In plaats van verval als iets negatiefs te zien, kunnen we het beschouwen als een essentieel onderdeel van het leven. Net zoals een litteken een verhaal vertelt van genezing, zo vertellen deze ruïnes verhalen van transformatie en veerkracht.
Het idee van het sublieme in het onvolmaakte sluit aan bij de Japanse esthetiek van wabi-sabi, waarin vergankelijkheid en imperfectie juist als bronnen van schoonheid worden gezien. Maar waar wabi-sabi vooral rust zoekt in het aardse en natuurlijke, confronteert 'Les Ruines de Paris' ons met de spanning tussen mens en natuur. De beelden suggereren dat zelfs wanneer de mens verdwijnt, er altijd iets achterblijft — een vage herinnering, een spoor in steen.
Deze spanning tussen afbraak en transformatie maakt dat de tentoonstelling zich niet alleen richt op het verleden, maar ook op de toekomst. Welke ruïnes laten wij achter? En welke verhalen zullen zij vertellen?
Marchand & Meffre, Les Ruines de Paris | Cafe, 2024, Galerie Fontana
Reflectie en toekomstperspectief
Wat blijft er over van een stad wanneer haar fysieke structuur afbrokkelt? Maar misschien is het niet de fysieke stad die telt, maar de herinneringen, verhalen en culturele betekenis die deze in zich draagt. Net zoals een individu voortleeft in de herinneringen van anderen, zo kan een stad voortbestaan in de collectieve verbeelding.
Marchand & Meffre bieden geen eenvoudige antwoorden, maar nodigen uit tot reflectie. In een tijdperk waarin steden constant vernieuwd en gemoderniseerd worden, herinnert deze tentoonstelling ons eraan dat verval niet het einde hoeft te zijn. Het kan juist het begin zijn van een nieuwe manier van kijken, denken en voelen.
Parijs, in de beelden van Marchand & Meffre, wordt een metafoor voor elke grote beschaving die ooit op haar hoogtepunt stond. Door het tonen van een toekomstig verleden, leggen zij de nadruk op de voortdurende cycli van opkomst, bloei en verval die inherent zijn aan menselijke samenlevingen. Dit biedt niet alleen een visueel spektakel, maar ook een waardevolle les over de veerkracht en transformatie van cultuur.
Het filosofisch pessimisme van Spengler mag dan waarschuwen voor onvermijdelijk verval, maar deze expo laat zien dat er in deze aftakeling ook een zekere schoonheid schuilt. Ruïnes zijn niet enkel resten van wat was; ze zijn tevens fundamenten waarop een nieuw verhaal kan worden gebouwd.
Galerie Fontana opent binnenkort een filiaal in Brussel (Watteeustraat 16) waar 'Les Ruines de Paris' van 8 mei tot 12 juli zal hernomen worden.
